Jaarverslag AIVD – enkele opmerkingen

dinsdag 23 april 2024

Ach ja, het jaarverslag van de AIVD, de Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdienst. Altijd vermakelijk leesvoer, maar ook niet geheel zonder betekenis. Eerste indruk na het bekijken ervan: helaas heeft de Staat der Nederlanden ook het afgelopen jaar geen serieus gevaar gelopen. Maar het is wel aardig om er nader op in te gaan. Ik beperk me tot de ‘Nationale dreigingen’, de hoofdstukken over politieke stromingen en hoe de AIVD het ‘gevaar’ van daaruit inschat. De hoofdstukken over ‘internationale dreigingen’ en wat de AIVD allemaal zelf uitvreet, laat ik even terzijde hier.

Het eerste hoofdstuk gaat over ‘Jihadistisch terrorisme’. De ‘dreiging’ uit die hoek ‘nam toe’, er werden maar liefst tien aanslagen in Europa door samenwerkende geheime diensten waaronder de AIVD verijdeld. ‘Door ingrijpen van Europese inlichtingen- en veiligheidsdiensten is de acute dreiging van die netwerken afgenomen’, aldus de AIV, met ‘ die netwerken’ doelend op groepen die met ISIS te maken hebben en aanslagen voorbereiden of daarmee ‘contact zochten’.(9) Het gevaar is echter niet geweken, blijft u allen dus trouw belasting betalen en uw AIVD voluit uw vertrouwen schenken, zo is de strekking. Ik heb geen zin om dit hoofdstukje verder uit te pluizen.

Dan een hoofdstuk ‘Radicale islam’, en dan eerst de ‘wahhabi-salafistische beweging’. Het valt de AIVD op dat die ‘nauwelijks gefinancierd of beïnvloed wordt door geldschieters uit de Golfregio’.(10) Het valt de dienst ook op dat er meer dan voorheen een ‘pragmatische invulling’ aan de ‘leerstellingen’ ervan wordt gegeven: leden van deze stroming worden meer aangemoedigd aan de samenleving deel te nemen, er is minder afwijzing van ‘andersdenkenden’.(10) ‘Volgelingen wordt bijvoorbeeld verteld “ongeloof” te haten, in plaats van “ongelovigen”’. Dit vind ik interessante observaties waar ik echter liever oprecht belangstellende onderzoekers over zou lezen dan een spionnendienst.

Al met al ziet de AIVD de ‘dreiging’ vanuit deze stroming ‘voor de democratische rechtsorde als beperkt’. Ook van Hib Ut-Tahrir is weinig te dichten: kleine club, gering bereik, en de groepering leek ‘geen extremistische boodschap uit te dragen. Daarom vormde het nauwelijks een dreiging voor de democratische rechtsorde’.(10) Maar ja, goed blijven opletten hoor! Want met moslims, dus je kunt niet voorzichtig genoeg zijn, nietwaar?

Dan volgt een hoofdstuk over ‘Criminele ondermijning van de democratische rechtsorde’.(11) Die blijkt serieus, met ‘aanhoudende geweldsdreiging’ die ertoe bijdraagt dat ‘Kamerleden zichzelf censureren, journalisten een bepaalde publicatie achterwege laten of juristen en bestuurders bepaalde besluiten schuwen’, en zo meer. ‘Dat kan de democratische rechtsorde van binnenuit uithollen’. Er is ‘infiltratie en corruptie (…) dat verzwakt de overheid en de maatschappij van binnenuit’. Sommige criminele groepen beogen zelfs ‘de samenleving te schokken en angst aan te jagen’. Een stuk serieuzer zaken dan de beperkte jihadistendreiging en het vrijwel niet bestaande gevaar vanuit de ‘wahhabistisch-salafistische stroming, verschijnselen waarmee het jaarverslag echter wel opent.

Dan krijgen we pagina’s lang een themaverhaal: ‘De invloed van het conflict in Gaza op extremisme in Nederland’. Blijkbaar is er in Gaza, naast de genocide die Israël er aan het uitvoeren is, ook nog ergens een ‘conflict’, maar dat legt de AIVD niet echt uit. Hoe dan ook, veel drukte over weinig. Rechts vindt dit, links vindt dat, er is ‘polarisatie’, en het gevaar van ‘geradicaliseerde eenlingen’. Van links valt weinig te vrezen, aldus het verslag: ‘Linkse actiegroepen hebben diverse keren de openbare orde verstoord, maar het is twijfelachtig dat de geweldsdreiging die van die groepen uitgaat openbare ordeverstoring overstijgt’(13). Het hoofdstukje sluit af met de mogelijkheid dat mensen bang zijn zich uit te spreken uit angst voor dreigingen. ‘Als dat gebeurt, doet dat afbreuk aan de democratische rechtsorde in Nederland’.(14) Ik meld het maar eventjes.

Na een tussenstukje over het onderscheid tussen ‘activisme’ en ‘ extremisme’, komt de AIVD toe aan ‘rechts-terrorisme’. Anderhalve pagina wordt daar aan besteed. De dienst constateert ‘vaker dan voorheen (…) een fascinatie voor agressie en bloederigheid’, die ‘(vooral) jonge mannen naar de rechts-extremistische scene trok’.(15) Geweld, niet alleen voor een doel maar vanwege de kick van het geweld zijn, is voor deze mensen de fascinatie. De AIVD zegt dat ‘anders dan enkele jaren geleden (..) momenteel niet een enkele rechts-terroristische ideologie dominant’ is. Ideologische thema’s bij rechts-extremisten zijn ‘accelerationisme’, ‘het intel-gedachtengoed’, ‘het ecofascisme’.(15)

Afsluitend: ‘Over het algemeen zijn groepen antisemitisch en racistisch en is er veel vrouwenhaat en haat tegen homo’s en transpersonen.’ Andere queer mensen dan ‘homo’s en transpersonen’ kent de AIVD blijkbaar niet, maar verder klopt deze schets wel. Of de dreiging uit ‘rechts-terroristische’ hoek groeit of slinkt, weet de dienst niet echt, maar het gevaar zit vooral in ‘(voornamelijk) eenlingen’ die ‘online radicaliseren en dan aanslagen willen plegen.’(16).

Na ‘Rechts-terrorisme’ komt ‘Rechts-extremisme’. Twee pagina’s verslag, niet heel spannend. De dienst constateert in en vanuit deze kringen meet antisemitisme, meer professionaliteit en meer onderlinge samenwerking. ‘Die mate van samenwerking is een nieuwe ontwikkeling. Voorheen beschouwden groepen – variërend van neonazi’s en nationaalsocialisten tot identitaire groepen en volksnationalisten – elkaar vaker als concurrenten’(18). De AIVD beschouwt de ideologie van rechts-extremisten als ‘een bedreiging voor de democratische rechtsorde, omdat hun gedachtegoed daar haaks op staat’. Ook kunnen individuelen uit deze kringen verder gaan en zich ontpoppen als lui die ‘tot (terroristisch) geweld overgaan’.(18). Serieuze gevaren. Maar de aanpak ervan laat ze in feite over aan anderen, en eigenlijk is dat maar beter ook.

Dan volgen bijna twee pagina’s ‘Anti-institutioneel extremisme’. Daarbij doelt de AIVD op mensen die de wereld schetsen als in handen van een almachtige elite die voor niets terugdeinst. ‘Anti-institutionele groepen beschouwen zich met die elite “in oorlog”’.(19) Die elite bedriegt de bevolking met leugens, en misbruikt problemen zoals corona om de controle van de burgers alsmaar verder uit te breiden. Wat de AIVD niet zegt, maar wat bij beter kijken evident is: dit is een vorm van extreem-rechts, met wie het bijvoorbeeld het geloof in geheimzinnige en alomvattende complotten deelt. Eenmaal daar beland is antisemitisme zelden ver verwijderd. Maar zo diep graaft de AIVD dan weer niet echt.

De dienst noemt de ‘soevereinen’ waarvan sommigen zich alleen maar willen isoleren uit de maatschappij, maar anderen ook echt tot geweld overgaan of ermee dreigen als de deurwaarder verschijnt om een rekening te innen.’De AIVD verwacht dat deze groep zal groeien’.(19) De dienst schrijft ook: ‘Aanjagers sporen volgelingen aan het heft in eigen handen te nemen en het rechtssysteem uin Nederland te vervangen door een eigen systeem van milities, “sherrifs” en volkstribunalen. Sommige aanhangers volgen schietlessen en gevechtstrainingen.’(2) De AIVD beschrijft hier feitelijk een fascistische beweging in wording, zonder het zo te noemen. In termen van de AIVD zit in deze stroming wel een serieus gevaar. In mijn termen: een gevaar voor die rechtsorde die me buitengewoon weinig kan schelen, maar wel degelijk ook voor de vrijheid en de solidariteit en de gelijkwaardigheid van ons allen die me buitengewoon veel kunnen schelen.

Ja, en dan natuurlijk wat we allemaal stiekem pas echt willen weten: hoe eng zijn wij, links-radicalen, extreem-linksen, anarchisten? Wie krijgt dit jaar een eervolle vermelding als opruier of aanjager van links-extremistisch geweld? Helaas, geen namen dit jaar, geen eretitels. Het hele hoofdstukje ‘Links-extremisme’ beslaat maar een enkele pagina. Miskenning is het, een totaal gebrek aan waardering. Maar dat hebben we als ‘links-extremisten’ toch voornamelijk aan onszelf te wijten. We zijn bij lange na niet gevaarlijk genoeg. Ook een vermelding in een jaarverslag van de AIVD moet je wel echt verdienen.

Wat wordt er dan wel gezegd? ‘Anarchisten en antifascisten ‘ – want daar gaat het hier over, niet over de wel extreem ongevaarlijke trotskisten en maoisten – ‘proberen in 2023 vaker dan voorheen rechtse personen en groepen dwars te zitten of te intimideren. Ze bekladden gebouwen waar zij samenkomen, lijmden sloten dicht, richtten vernielingen aan en publiceerden hun persoonlijke gegevens (doxing)’.(21) Gelukkig, iets hebben linksradicale mensen nog wel gedaan het afgelopen jaar. Terzijde: fascisten en dergelijke doxen andersom nogal eens, maar daar wijst de dienst niet op. Maar ja, ze hadden al zo weinig om linkse mensen verdacht mee te maken, dus dan dit maar…

De dienst bespreekt de motivaties in ‘links-extremistische’ kringen: ‘klimaat, gender, dierenrechten, wonen, gepercipieerd politiegeweld’ – kwestie van perceptie, bokkenpootjes krijgen en getaserd worden heeft gene enkele objectieve basis verder… – ‘ en vreemdelingenbeleid’. De dienst constateert dat anarchisten vinden dat ‘het bestaande politieke en economische systeem niet deugt en dat ertegen gestreden dient te worden’.(21). Nog eventjes en ze gaat Kropotkin citeren. Radicalisering vanuit deze kringen? ‘De AIVD heeft dat in 2023 niet waargenomen, maar blijft er alert op.’ Die alertheid dient natuurlijk te worden beloond, maar er dient dan wel daadwerkelijk radicalisering merkbaar te zijn…

De dienst constateert dat anarchisten en dergelijke soms heel vervelend actie voeren, ‘maar ze bleven daarbij weg van extremisme. Ze gebruikten bijvoorbeeld geen geweld om hun doelen te bereiken. Hoewel activisme hinderlijk en ingrijpend kan zijn voor wie ermee te maken krijgt, en de politie soms moest ingrijpen bij manifestaties, bedreigt het de democratische rechtsorde niet.’(21)

Ik stel voor dat we daar het komende jaar maar eens stevig verandering in aan gaan brengen. Niet perse met geweld. Althans, dat is niet de kern van de dreiging die van onze bewegingen uit hoort te gaan. Geweld is een middel, niet te versmaden, maar ook niet de essentie. Wel met onze principiële vijandigheid jegens die democratische rechtsorde van ze. Die moet gewoon kapot.

Immers! Een rechtsorde die politiegeweld faciliteert en protest toenemend criminaliseert, een rechtsorde die fascisten in hoge functies installeert en antifascisme marginaliseert, een rechtsorde die het winstbejag op de troon hijst en vluchtelingen steeds hardhandiger de deur wijst, een rechtsorde die krakers dakloos maakt en daklozen de kou in treitert… zo’n rechtsorde kun je democratisch noemen zo vaak en zo luid als je maar wilt. Maar van mij mag die rechtsorde vallen, en daar help ik maar al te graag een handje aan mee. In woord en geschrift, in lied en in daad.

Noot:

‘AIVD Jaarverslag 2023’, via https://bijlagen.nos.nl/artikel-20119671/Openbaar_jaarverslag_AIVD_2023.pdf , gevonden via ‘AIVD ziet dreiging toenemen, zeker tien verijdelde aanslagen in Europa’, NOS, 23 april 2024, https://nos.nl/artikel/2517856-aivd-ziet-dreiging-toenemen-zeker-tien-verijdelde-aanslagen-in-europa

Peter Storm