We kunnen beter. De tijden vereisen het.

maandag 18 maart 2024

Dat was een tamelijk trieste vertoning, gisterenmiddag 17 maart 2024 in Den Haag: de demonstratie Geef Haat Geen Macht. De omvang was miniem. De aanpak precies verkeerd, de route bepaald ook vrij treurig. Aan de aanwezige demonstranten lag het niet, die deden hun best en lieten zich horen. Maar wie denkt dat we met de aanpak van degenen die deze demonstratie op touw hebben gezet, echt een sterke antifascistische beweging opbouwen die gewicht in de schaal legt tegen de dreiging van een fascistenkabinet, mag daar nog eens heel goed over nadenken.

Op zichzelf was deze demonstratie nodig, dringend nodig. De noodzaak van zoiets was al onderstreept op het festival (zo heet een symposium tegenwoordig), ‘Geef Haat Geen Stem’, op touw gezet door het Platform Stop Racisme en Fascisme begin februari in Paradiso Amsterdam, De urgentie werd onderstreept door het contrast met Duitsland: daar zijn wekenlang grote demonstraties tegen de opkomst van de fascistische AfD gehouden. In Nederland is het na de grote overwinning van de PVV bij de verkiezingen van 22 november 2023 op straat qua antifascisme vrijwel stil gebleven, griezelig stil, op een handvol protesten snel van verkiezingsdag en een goeddeels mislukte ‘Actiedag’ op 6 december 2023 na. Ik schreef daar destijds over op mijn website. Maar goed, nu zou dan eindelijk een serieuze landelijke demonstratie op touw worden gezet: Geef Haat Geen Macht. Ik had aldoor gepleit voor straatactie tegen het dreigende fascisme. Natuurlijk deed ik dus mee gisteren.

Hoe je strijdlust dempt

Verzameld werd er bij de Hofvijver in Den Haag. Bij aankomst rond verzameltijd 13.00 uur zag ik het al: dit wordt niet groot. Er stonden honderd mensen of zoiets. Dat groeide nog wel aan, maar veel meer dan tweehonderd waren het er niet. Dat was flink beneden verwachting, wat mij betreft. De oproep ging immers al wel wekenlang rond op sociale media, het was extreem-rechts ook opgevallen, in die hoek sprak men van een ‘haat-demonstratie’ of zo. Totaal onbekend was de oproep dus niet. Maar veel losmaken aan strijdlust en actiebereidheid deed de oproep dus evenmin.

Nou ja, we maken er het beste van, dat is dan een gepaste houding. Ik was gelukkig weer met leuke kameraden. Door anarchisten was er opgeroepen mee te doen aan een radicaal antifascistisch blok, om daarmee wat extra strijdlust en vuur in de demonstratie aan te brengen. Daar deed ik aan mee, en we waren voorzien van spandoeken. Ook aan een mooie flyer was gedacht. Die pleitte ervoor om de straten, maar ook de regeringsmacht, in geen geval aan fascisten over te laten. ‘Want als we extreemrechts de vrijheid geven om ruimte te eisen, sterven de vrijheden van talloze anderen.’ Inderdaad! ‘ En dus: ‘Geen ruimte voor fascisme! Niet in het kabinet en niet op straat! Laat ze niet lopen!’ Alweer: inderdaad! Vanuit het blok werd de flyer aan mededemonstranten uitgedeeld.

Wie waren de demonstranten? Veelal radicaal links, in de diverse variaties. De Internationale Socialisten, voorzien van borden en krant en tafeltje met marxistische propaganda. Ik zag een vlag van Bij1. Ik zag allerlei mensen die zo te zien ‘nergens bij hoorden’, en dat is altijd prachtig. Ook de Palestijnse vlag ontbrak gelukkig niet. En wij waren er dus, als anarchisten met zwart-rode vlaggen, een antifascistische vlag, onze spandoeken, enkele tientallen mensen. We hadden dus een relatief groot aandeel in een relatief kleine demonstratie van mensen die inhoudelijk op het punt van antifascistische mobilisatie niet heel ver van ons af stonden, of mensen uit ons pamflet veel nieuws hebben geleerd is dus maar de vraag. Dat was – vermoed ik – eerder gericht op veel gematigder mensen. Op mensen die uiting willen geven aan hun antiracistische bezorgdheid, zonder duidelijk doordrongen te zijn van militant antifascistisch verzet. Precies die mensen – verontruste sociaaldemocraten, linksige liberalen, progressieve christenen, noem maar op – ontbraken gisteren zo goed als helemaal. Pogingen om die mensen te bereiken en te motiveren om te gaan demonstreren, zijn zo goed als volledig mislukt.

Welnu, daar stonden we dan aan die Hofvijver. En wat deden we? Wachten en luisteren en kijken. Want er was een programma bedacht, van spreker na spreker na spreker. Na een stuk of zeven sprekers ben ik de tel kwijt geraakt. Er was ook nog wat muziek. We mochten af en toe op afroep leuzen roepen, al gebeurde het gelukkig af en toe dat mensen daartoe vanuit de menigte zelf initiatief namen, wat dan soms wel vanaf het podium weer werd overgenomen. Maar we waren toch voornamelijk deel van een schouwspel, van een evenement waar we toeschouwers waren. De spreker vanuit MiGreat deed het geweldig, en wees er op dat we ‘van vragen naar eisen naar doen” dienden te gaan in onze strijd. De genicide in Gaza werd in een krachtige poëtische tekst van aandacht voorzien.. Diverse sprekers wezen erop dat het belang van de actie er vooral in lag dat mensen nieuwe mensen, nieuwe kameraden en medestanders, leerden kennen voor in de strijd. Waardevol inzicht! Maar ik hoorde ook veel gemeenplaatsen en slagen in de lucht die ik verder niet eens ga samenvatten.

De schade aan de actie werd aangebracht, niet door de inhoud van de toespraken, maar door de duur van de hele show. We werden bijna anderhalf uur bezig gehouden. Gelukkig had de regen het fatsoen om weg te blijven tot we eenmaal liepen, anders was het heel denkbaar geweest dat de optocht met verwijzing naar het weer helemaal zou zijn afgeblazen, Zoiets gebeurde op 6 december 2023 ook. Hoe dan ook: als je wilt weten hoe je strijdlust verder tempert, en mensen moe maakt voor de actie zelfs maar begint: pak je actie dan aan zoals het Platform het gisteren aanpakte. Als je echter antifascistische strijd wilt, schrap dan de meeste sprekers en concentreer je op de actie!

Nu was de locatie waar we verzamelden wel weer goed gekozen: oog in oog met de zetels van de staatsmacht aan het Binnenhof. Niet dat er op zondagmiddag veel leven te bekennen was daar, maar in de Hofvijver zaten wel weer veel vogels, een veel leuker soort van leven dat mij enig kijkplezier verschafte. Canadese ganzen, mantelmeeuwen, ik zag wat van die leuke kuifeendjes, een reiger meen ik, en jawel, ook een meerkoet. De stickerslogan ‘Meerkoet, minder politie’ ging echter die dag niet op. Om de manifestatie heen waren agenten, vlakbij stond een ME-bus, ., en pal naast de demonstratie verscheen ook zo’n politie-cameravoertuig om ons allemaal heel goed in de gaten te houden. Zo’n voertuig hoort natuurlijk in de Hofvijver te worden gedeponeerd, maar dat lieten de krachtsverhoudingen niet helemaal toe.

Eindelijk lopen

Na iets van vijf kwartier kwam eindelijk de mars dichtbij. We vormden ons blok, en de stoet ging lopen. Leuzen roepen, dat deden we vanuit het blok, maar ook uit andere delen van de demonstratie kwam veel geluid. De spirit bij de mensen was er welk, al had het allemaal ook iets van een verplicht nummer. De bekende leuzen tegen fascisme, tegen deportaties van vluchtelingen, tegen kapitalisme, en flink wat keren weerklonken er ook pro-Palestijnse slogans. Prima. Er ging een vurige flair ophoog, en prompt weerklonk ‘Vuur en Vlammen voor Elke Staat!’. Yes. De trommels van Rhythms of Resistance weerklonken, en de demonstratie was net groot genoeg om daar niet totaal door te worden gedomineerd. Er zat allemaal wel leven in.

De politie omlijstte het gebeuren op welhaast vertrouwde wijze. Voor ons een politiebusje. Achter ons, tamelijk dichtbij, twee politiebusjes. Naast ons agenten, zij het niet in hele rijen. Na verloop van tijd ook steeds nadrukkelijker een klein groepje ‘stillen’, agenten in burger, die geen enkele moeite deden om als zodanig onherkenbaar te zijn. Soms een kleine linie agenten met wapenstok in zijstraten: waag het niet om van de route af te wijken… En politie te paard, twee tweetallen minimaal. Dat laatste leidde tot opvallend hardnekkige spreekkoren. Eerst: ‘Get Those Animals Off Those Horses’, al snel afgewisseld door ‘There is No Excuse for Animal Abuse!’ Het viel me op dat dit door relatief veel mensen werd mee geroepen. Mooi.

Minder mooi was intussen de route. De ene vrijwel lege straat na de andere vrijwel lege straat. Grote brede straten ook nog. Een keer tje kijken in Desolation Row heeft wel iets voor de liefhebber, maar na vijf of zes keer gaat het echt vervelen. Daar liepen we dan, als betrekkelijk kleine groep, door vrijwel niemand gezien. Pas ver over de helft liepen we eventjes door enkele straatjes richting Plein, met wat winkeltjes en horeca. Druk was het ook daar echter niet. Er waren nauwelijks omstanders en voorbijgangers. We hebben amper winkelend publiek of uitgaansmensen gezien. Onze boodschap heeft rechtstreeks vrijwel niemand bereikt. Het zal toch wel iemand van de organisatie bekend zijn geweest dat het zondag was, geen zaterdag? En dat de Lange Voorhout geen drukke winkelstraat is maar een brede laan die er uitgestorven uitziet op zo’n middag? Wie bedenkt zoiets ineffectiefs en deprimerends?

Is deze route de organisatoren opgedrongen door de gemeente? Dan had de organisatie daar hardop en openbaar bezwaar tegen dienen aan te tekenen. Is de route door de organisatie vrijwillig zo bedacht? Dan is daar heel slecht denkwerk aan voorafgegaan. Rekende de organisatie misschien op media-aandacht om het gebrek aan omstanders te compenseren? Dat is sowieso niet zo wijs, want daarmee maak je het effect van de actie afhankelijk van organen die bepaald niet aan onze kant staan. En als je als organisatie niets nieuwswaardigs van de grond weet te krijgen, is het ook niet zinnig om achteraf teleurgesteld te gaan doen over afwezige media-aandacht. Waarom zouden NOS en Volkskrant aandacht besteden aan 200 wat luidruchtige wandelaars met spandoeken en leuzen in de lege desolate straten van Den Haag? Wie in het nieuws wil komen, moet wel zelf even voor nieuws zorgen, en dat deden we gisterenmiddag feitelijk niet.

Over de afloop kan ik verder kort zijn. We keerden terug naar het terrein bij de Hofvijver. Daar probeerde een van de artiesten nog wat sfeer te maken met een tweede optreden. Vele mensen hielden het echter voor gezien, de mensen van het antifascistische blok ook. We liepen richting station. Daar vlakbij dook een politiebusje op, waar agenten uit kwamen die van een van ons perse nog een ID wilde controleren. Dat leidde nog even tot wat geduw, want wij maakten ons ongenoegen over deze intimiderende gang van zaken duidelijk. Er verscheen zelfs een tweede busje agenten, je kunt maar niet weten hè? Grotesk, bespottelijk. We riepen nog eventjes dat alle Orks terug naar Mordor dienden te gaan. Even later was de kameraad weer buiten politiehanden, een agent wenste ons nog een hele goede middag. Nou, dat was dus niet bepaald wederzijds. Zo was het toch nog heel even spannend geworden.

Ter afronding en vooruitblik

Wat algemene punten ter afronding. De abominabele opkomst is het eerste punt. Waar ligt dat aan? De oproep was er op zich tijdig, en is ook wel verspreid. Dat ging wel voornamelijk online. Ik denk dat het ouderwetse posters plakken en flyers uitdelen voor demonstraties als deze eerherstel verdient. Niet alleen raken dan meer mensen op de hoogte. Het op touw zetten van plakken en flyeren zelf werkt ook al motiverend richting zo’n demonstratie. Daarmee helpen we ook aan de opbouw van noodzakelijke netwerken van actieve mensen.

Maar ik heb niet de illusie dat zoiets deze keer duizenden in plaats van honderden mensen op de been zou hebben gebracht. Twee dingen spelen een rol. Enerzijds: Gaza! Veel van de mensen die onder andere omstandigheden hard bezig zouden zijn geweest met antifascistische protesten zoals dat van gisteren, zijn nu dag in dag uit in touw tegen de genocide aldaar. Terecht! De acties tegen de Israëlische slachtpartijen duren al maanden, actievoerders voelen moeheid en stress en frustratie. Dan ook nog de komst van een fascistenkabinet effectief tegenwerken is veel gevraagd.

Een tweede ding is echter politieke scherpte bij organisatoren en actievoerders zelf. Nergens in de oproep voor de demonstratie van gisteren werd duidelijk gemaakt precies hoe straatprotesten bijdragen aan het tegenhouden van een fascistenregering. Demonstreren we om stoom af te blazen? Hopen we politici te overtuigen dat ene fascistenkabinet verkeerd is? Werken we toe naar effectieve druk – blokkades van overheidsgebouwen, stakingen van openbare diensten – om een fascistenkabinet het regeren onmogelijk te maken? Verder dan het punt dat we op zo’n actie nieuwe medestrijders kunnen vinden, kwam het vanaf het podium ook nauwelijks.

Waarom lopen we daar eigenlijk? Als we dat niet kunnen uitleggen, krijgen we mensen ook de straat niet makkelijk op. Algemene oproepen dat racisme slecht is, een fascistenregering onaanvaardbaar, en dat we dat niet mogen laten gebeuren, zijn niet voldoende. De insteek die het pamflet vanuit het anarchistische blok naar voren werd gebracht – ‘Geen ruimte voor fascisme! Niet in het kabinet en niet op straat!’ is al veel beter, nauwekeuriger vooral. Die insteek hebben we nodig niet alleen richting gematigder mededemonstranten maar juist ook richting al die mensen die nu bezorgd thuis zitten maar wiens deelname onmisbaar is als we werkelijk de komst een fascistenregering de voet dwars willen zetten. We dienen te leren praten, communiceren, met mensen die veel gematigder zijn dan wij. Maar we dienen dat te doen met een scherp en radicaal verhaal, ondersteund door heldere argumenten. En we dienen onze activiteiten vorm te geven, niet als spektakel waarin mensen vooral toeschouwers zijn maar als actie waarin we allemaal zelf als deelnemer en gangmaker optreden.

Nieuwe acties komen er intussen aan! Pegida wil op 23 maart in Arnhem weer een Koran-verbranding proberen. Daar hoort actief verhinderd te worden. En transhaters gaan op 26 mei weer hun giftige ding doen op in Utrecht. Dat hoort minstens luidruchtig overschreeuwd te worden. Voor beide acties riep het pamflet dat vanuit het antifascistisch blok gisteren werd uitgedeeld op. Terecht: zo lopen we daadwerkelijk de fascisten voor de voeten. Nieuwe initiatieven tegen de fascistendreiging op regeringsniveau, zijn echter ook nodig. Graag betere dan de vertoning van gisteren. Graag zonder lange sprekerslijst en uitzichtloze demonstratieroutes. We kunnen echt beter, en de tijden vereisen het.

Peter Storm