Concentratiekampen, corruptie, Yezilgöz – fascisme in opbouw

zondag 11 februari

Twee zijn er al, een derde is in de maak. Wat staatssecretaris Eric van der Burg betreft komen er binnenkort meer, ja zelfs ‘zo snel mogelijk, zo veel mogelijk’: concentratiekampen. Natuurlijk heten ze niet zo. In bureaucratisch boevenjargon heten ze Procesbeschikbaarheidslocaties’ oftewel PBL’s. Het gaat om met hoge hekken afgeschermde locaties binnen asielzoekerscentra, locaties waar mensen worden opgesloten waarvan de Immigratie en Naturalisatiedienst IND inschat dat de asielaanvraag kansloos is want afkomstig uit dat de staat een veilige land noemt.

Het gaat om mensen die aangeduid worden als ‘overlastplegers’, een vaag afgebakende groep van volgens een schatting 3 procent van het totaal aantal mensen dat asiel aanvraagt en in opvang zit. Het gaat om mensen die, als ze geen asiel aan hadden gevraagd maar ‘gewoon’ in Nederland zouden wonen, op geen enkele manier voor opsluiting in aanmerking zouden komen. Het gaat dus om discriminatie en om etnische profilering om deze mensen opgesloten te krijgen. Achter griezelige hekken. In concentratiekampen.

De NRC reconstrueert de totstandkoming en de corrupte uitvoering van het beleid waar deze kampen, pardon deze PBL’s, onderdeel van zijn.(1) Minister Yezilgöz kwam er in 2022 mee, en regelde een vroegere collega genaamd Kees Loef om als ‘nationaal coördinator overlastgevende asielzoekers te functioneren. Dat deed hij buiten de rest van het ministerie om, rechtstreeks ondergeschikt aan minister Yezilgöz en staatssecretaris Van den Burg. Hij vormde zijn team, feitelijk een soort proto-veiligheidsdienst. Hij regelde ook voor drie miljoen euro een team van vier beveiligers voor in Ter Apel.

Dat ging via via, en zonder de wettelijk verplichte aanbestedingsprocedure te volgen. Dat was in strijd met de wet, zoals het ministerie van Justitie intussen erkent. Maar, zo luidde het smoesje, ‘dwingende spoed’ maakte dit noodzakelijk.(2) Het stopzetten van steun aan Israëls genocide van Gaza? Ja, nee, misschien, genuanceerd bekijken, begrip voor Israël, blablabla. Het schrappen van fossiele subsidies? Goed over nadenken, niets overhaasten, er zitten ook nadelen aan verbonden, blablabla. Maar desperate mensen in uitpuilende inadequate opvangcentra die zich niet altijd prettig gedragen? Dwingende spoed! Maar voor andere gemeentes wordt toch maar de wettelijk voorgeschreven aanbestedingsprocedure gehanteerd. De ene spoed is de andere niet.

Beveiligingsteam geregeld, hoe werkt de VeiligheidsDienst van Loef de betreffende mensen, die ‘veiligelanders’ en ‘overlastplegers’ dus, nu die PBLs in? Op basis van etnische profilering. Geen twijfel mogelijk. ‘Want wie de overlastgevers zijn, is volgens Loef wel duidelijk. Noem ze Marokkanen, noem ze Noord-Afrikanen. Die bedoel ik.’ Kees Bangma, werkzaam in de aanpak van Loef: ‘Het gaat om een oververtegenwoordiging van Marokkanen en Algerijnen. Jonge mannen. Als je de overlast precies wil definiëren, kom je er niet uit.’ Geen nauwkeurige afbakening, dat beperkt de handelingsvrijheid alleen maar. ‘De coördinator van de IND bevestigde dat: ‘Wat wij vanuit de pilot onder overlast verstaan, hebben we bewust niet gedefinieerd. Omdat we ons niet willen laten beperken.”’Laat het dus maar aan de experts over, nietwaar?

Doel van de hele operatie is: de mensen kortstondig in die PBL’s stoppen, snel de asielaanvraag afwijzen en de mensen dan het land uit werken. ‘De procedure leidt altijd tot een snel besluit: een afwijzende beschikking”, vertelt een IND-functionaris. Een andere uitkomst is er niet. En het werkt! Een trotse staatssecretaris van den Burg meldde al: ‘Het loopt als een tierelier’. Cijfers? ‘Inmiddels zijn meer dan duizend asielzoekers via deze aanpak versneld afgewezen – op een totaal van zo’n 35.000 asielbeslissingen vorig jaar.’ Wie van deporteren houdt, likt de vingers af. Als Wilders straks regeert hoeft hij dit allemaal zelf niet meer te (laten) bedenken. Dat heeft Yezilgöz immers al gedaan.

De NRC geeft vervolgens uitgebreid weer hoe mensen in de PBL’s gestopt worden. Dat gaat door mensen een strafblad in de maag te splitsen met een discriminerende truc. Waar mensen die niet in een AZC wonen en aangehouden worden wegens bijvoorbeeld winkeldiefstal, er een eerste keer met een waarschuwing van af komen, krijgen asielzoekers standaard meteen een boete. Die kunnen ze niet betalen en wordt omgezet in detentie, waarbij bijvoorbeeld een dag opsluiting staat voor 50 euro boete. ‘Zo blijft er geen geldbedrag meer over en kan de strafbeschikking worden afgevinkt. Daarmee krijgt een asielzoeker een strafblad, waarmee hij in Loefs overlastaanpak kan worden gestopt. Oftewel: waarna hij in Loefs concentratiekamp worden geduwd.

De hele gang van zaken is zo openlijk discriminerend dat de Vreemdelingenpolitie er tegen protesteerde, tot grote ergernis van Loef. ‘Je kunt niet iemand vastzetten omdat hij uit Tunesië komt’, stelt die dienst in een document. Een politiefunctionaris: ‘Hoe bepaal je de criteria van een overlastgevende vreemdeling aan de voorkant? Is dat op afkomst of uiterlijk? Ligt etnisch profileren hier niet op de loer?’ De NRC laat enkele deskundigen aan het woord die het discriminerend karakter van de aanpak bevestigen: staatsrechtgeleerde Karin de Vries, en strafrechtsgeleerde Joep Lindeman. Opmerkelijk: ook onder officieren van justitie leeft grote twijfel of dit juridisch wel deugt. Maar Loef – en dus Yezilgöz! – krijgt in grote lijnen zijn zin, met een enkele subtiele aanpassing. De concentratiekampen staan er al of worden aangelegd, het apparaat dat mensen op basis van vage verwijten en racistische typeringen opsluit om ze zo snel mogelijk het land uit te werken, draait al in hoog tempo.

En ja, deze PBL’s zijn concentratiekampen. Mensen kunnen daar in, maar niet meer uit zonder hun asielaanvraag helemaal geschrapt te zien worden. Ze zitten gevangen, niet op basis van een strafproces gevolgd door een veroordeling, zoals in een gevangenis. Ook niet in afwachting van zo’n proces, zoals in een huis van bewaring. Ze zitten er omdat ambtenaren en bewindslieden ze tot een soort ongewenst persoon hebben verklaard, lid van een bevolkingsgroep waarvan de leden dus opsluiting en deportatie verdienen. En het leven in die PBL’s is akelig, zo s vertelt een Algerijn die er heeft gezeten met ‘een matras op de grond’, en ‘ ‘s ochtends een boterham, ‘s avonds een diepvriesmaaltijd. Verder niets. Mensen worden gek van de honger. Er zijn steeds vechtpartijen, zonder dat de bewakers in grijpen’. Na een paar dagen ‘klom hij over het hek van de PBL om brood te kopen. Toen hij terugkwam werd hij bij het hek geweigerd: locatie verlaten – asielaanvraag vervallen.’ Zo treitert Nederland mensen weg. En bewindspersonen zijn er nog trots op ook.

Er is veel meer te vertellen, alleen al aan de hand van dat NRC-stuk. Het gaat bij de mensen die in de PBL’s gestopt worden dus om ‘veiligelanders’, waarmee mensen worden aangeduid die uit landen komen waar mensen volgens de IND geen goede reden kunnen hebben om te vluchten, en waarbij mensen bij terugkeer geen gevaar lopen. Zeer aanvechtbaar! Algerije is een soort van dictatuur, waar persvrijheid zwaar aan banden is gelegd en vakbondsrechten worden vertrapt. Marokko heeft verkiezingen en een gekozen parlement maar tegelijk een politieapparaat dat strevingen naar meer vrijheid van bijvoorbeeld de Imazighen gewelddadig kort houdt. In Tunesië was na de revolutie van 2011 daar meer vrijheid gekomen. Maar die wordt onder de huidige president Saied in hoog tempo teruggedraaid. Politie pakt in dat land zelf vluchtelingen die uit andere landen op weg zijn naar Europa, met grof geweld aan.(3) Hoezo, veilige landen?

Het andere magische woord is ‘overlastplegers’. Ook politiemensen zelf geven toe dat dit een breed begrip is. De al genoemde Kees Bangma: ‘Het gaat gewoon om mensen die zich misdragen. Dat kan ook iemand zijn die zich niet aan de huisregels van het COA houdt’, van het orgaan dat verantwoordelijk is voor de opvang in AZC’s dus. De politie legt uit: ‘Asielzoekers kunnen bijvoorbeeld gefrustreerd zijn omdat ze moeten wachten op hun procedure, hierdoor kunnen opstootjes ontstaan of kunnen ze de huisregels van het COA overtreden. Maar dit zijn lang niet altijd strafbare feiten op basis waarvan de politie iemand kan vastzetten.’ Zelfs de politie snapt dat mensen zich niet prettiger gaan gedragen als je mensen opeen propt en eindeloos laat wachten. En zelfs de politie erkent dat dit gedrag daarmee niet automatisch strafbaar is.

We zagen al hoe behendig Loef en zijn team om dit obstakel heen manoeuvreert en mensen toch opgesloten weten te krijgen. We zien hier vooral ook hoe stereotyperend dat woordje ‘overlastplegers’ dus ook is: alsof het om een eigenschap van mensen uit bepaalde landen is om nu eenmaal overlast te plegen. Het is een racistisch stereotype, passend in de logica waaruit vervolgens concentratiekampen en snelle deportaties als logische antwoorden te voorschijn worden getoverd. Dat zelfs vanuit politie en OM – inherent repressieve instanties, doordrenkt van racisme – er stevige bezwaren klonken tegen de racistische aanpak van Yezilgöz, Van den Burg en Loef, is veelzeggend. Wat dit drietal met die PBL’s en hun deportatiebeleid, met hun corrupte aanpak buiten zelfs het ministerie op de rails aan het krijgen zijn, is niet de gangbare – ook al verwerpelijke, racistische en repressieve – aanpak van vluchtelingen. Wat dit drietal tot stand brengt, is een stuk regelrecht fascisme in volle opbouw.

Intussen zijn de Procesbeschikbaarheidslocaties, die concentratiekampen dus en de bijbehorende snelle afwijzing van asielaanvragen dus een feit. Intussen zit Yezilgöz, ddeze corruopte minister van concentratiekampen, nog steeds in het zadel. Dezelfde Yezilgöz die aan het hoofd van haar VVD nog altijd bezig is een kabinet met opperfascist Wilders in elkaar te sleutelen. In vluchtelingenopvang, in staatsbureaucratie en in kabinetsformatie: het fascisme woekert voort. En Yezilgöz, minister van concentratiekampen, komt er mee weg. Hoe lang nog?

Noten:

(1) Andreas Kouwenhoven, Romy van der Poel & Martin Kuiper, ‘Hoe een schaduwteam van Yesilgoz een omstreden asielaanpak doorvoerde’, NRC, 9 februari 2024, https://www.nrc.nl/nieuws/2024/02/09/minister-yesilgoz-zocht-met-schaduwteam-voor-asielaanpak-bewust-de-randen-van-de-wet-op-a4189649 , te lezen zonder paywall via https://archive.is/WGNRr Citaten in mijn stuk dat je hierboven leest komen uit dit NRC-artikel, tenzij anders vermeld.

Het is een uitstekend artikel dat laat zien hoe journalistiek kan werken. Dat we zulke artikelen veel te weinig zien is dan ook geen onvermogen van de journalistiek als beroepsgroep, maar beleidskeus van media als bedrijfstak waarbinnen die journalistiek werkzaam is.

(2) ‘Justitie hield zich niet aan aanbestedingsregels bij inhuren beveliging azc’s’, NOS, 10 februari 2024, https://nos.nl/artikel/2508300-justitie-hield-zich-niet-aan-aanbestedingsregels-bij-inhuren-beveiliging-azc-s

(3) Simon Speakman Cordall, ‘Near Sfax, refugees scrable after violent clashes with Tunisia police’, Aljazeera, 3 december 2023, https://www.aljazeera.com/features/2023/12/3/near-sfax-refugees-scramble-after-violent-clashes-with-tunisia-police

Peter Storm