Popcorn en verkiezingen: een drieluik. Deel 2

Geplaatst op door

zondag 3 september 2023

2. Rechts, extreem-rechts, fascistisch rechts

We slaan het irrelevante D66 en het hersenschimmige Volt even over. We staan ook niet lang stil bij Denk, dat op economische issues sociaaldemocratisch klinkt maar cultureel conservatief opstelt en soms rechtstreeks een anti-woke-kaart speelt. Alle drie zullen vast wel wat zetels halen of houden. We gaan naar openlijk rechts. Daar is men op onoverzichtelijke wijze permanente polonaises aan het uitvoeren in steeds wisselende samenstelling. Stabiele factor: de SGP, die echter via transhaat een groeiend bereik voor haar giftige gezinsfolklore weet te verwerven. Min-of-meer stabiele factor: Wilders, wiens PVV weliswaar niet meer de rechterflank domineert zoals ze dat tussen 2006 en 2018 deed, maar waarvan de voorspelde ineenstorting maar niet plaats wil vinden. Paar zetels erbij, paar zetels eraf, dat is het beeld. Wij zijn dus helemaal niet van dit fascistische fenomeen af, en antifascisten hebben op de kracht van dit verschijnsel maar weinig impact.

Meer beweging zit er bij andere fascistische operaties. Baudets partij, het Forum voor Democratie, is dapper op weg naar haar ondergang. Tussen 2018 en 2021 leek het er op dat zij de PVV zowat zou overvleugelen als de fascistische organisatie in het parlementaire bestel. Dat dit niet gelukt is, heeft te maken met specifieke keuzes van Baudet: door aan rechtstreekse corona-ontkenning te doen, en door frontaal en openlijk de kant van Poetin te kiezen in de Oekraïne-oorlog, maakt zijn club zich bij veel rechtse mensen tamelijk onmogelijk. Rechtse mensen zijn veelal gezagsgetrouw en zien de soms best wilde corona-protesten dus niet met vreugde aan. Rechtse mensen zijn ook nationalistisch en worden veelal niet blij de keuze van Baudet voor nationale vijand Rusland.

Natuurlijk zijn er rechtse mensen – openlijke fascisten – voor wie juist die wilde protesten een voorschot zijn op een geambieerde mars naar Den Haag. Natuurlijk zijn er rechtse mensen – regelrechte fascisten – die Poetin als kopstuk van een rechtse wereldwijde alliantie zien, en wiens nationalisme in deze alliantie wordt ingepast zoals Mussert dat in de jaren 1930 en 1940 in een door nazi-Duitsland geleidde alliantie deed. Maar ook voor veel behoudende mensen gaat dit toch allemaal net een paar flinke stappen te ver. Dat er keer op keer nazistische en antisemitische taal uit FvD-gerelateerde appgroepen lekte, hielp ook niet. Alles bij elkaar verliest de FvD gestaag aan steun en mag ze blij zijn als ze in november nog een handvol zetels haalt. Een harde kern van fascistische stemmers is er voor te porren, maar niet veel meer dan dat.

Het is van belang om hierbij onder ogen te zien dat de teloorgang van het FvD geen nederlaag van fascistisch en reactionair gedachtegoed in bredere zin inhoudt. Het afgeven op mensen van kleur, op vluchtelingen, op vooral trans personen maar in het verlengde daarvan op iedereen die buiten de cis- en hetero-gendernormen valt, de aanval op ‘woke’ en op ‘genderideologie’ – het zijn thema’s die het Forum bespeelt, maar bepaald niet als enige. En het zijn helaas niet deze thema’s die er toe hebben geleid dat mensen het Forum de rug toe zijn gaan keren. Mensen zoeken elders hun rechtse heil, zonder inhoudelijk veel aan hun opvattingen te veranderen. En alweer weten antifascisten op dit alles nauwelijks impact te verkrijgen. De teloorgang van het FvD is een verschuiving binnen rechts, geen antifascistisch succes. Helaas.

Kijken we even naar wat nieuwkomers – die geen nieuwkomers zijn. We hebben de BBB van Caroline van der Plas. En we hebben het Nieuwe Sociaal Contract van Pieter Omtzigt. Als we de microscoop hanteren zien we zowaar ook nog de restanten van wat ooit de dominante regeringspartij in Nederland was, het CDA. Ik noem deze drie niet voor niets in dezelfde alinea. Want wat we hier eigenlijk zien is het resultaat van een ingewikkelde splitsing van precies dat CDA. De basis van die partij lag voor een flink deel in de agrarische sector, ‘de boeren’. Nu zelfs mainstream rechtse bestuurders maatregelen doorvoeren rond stuk stikstof en dergelijke, steigeren veel van deze boeren. En omdat het CDA in het kabinet dit soort maatregelen ook min of meer steunde, haakt de agrarische basis van datzelfde CDA af. BBB is bij uitstek het politieke vehikel waarin dat afhaken wordt belichaamd. Je kunt die club dan ook zien als een rechtse afsplitsing van het CDA. De club is gewoon opgezet vanuit agrobusiness trouwens, maar ook zulke connecties zijn het CDA niet vreemd.

Maar BBB speelt ook met de eerder genoemde anti-woke thema’s en is daarmee aantrekkelijk voor fascisten. Dat ze nu aankomt met Mona Keijzer als premierskandidaat zegt al iets: Keijzer was het kabinet uitgegooid vanwege kritiek op het beetje coronabeleid dat het kabinet er op na hield. Inhoudelijk stond ze al vrij dicht bij het soort corona-protesten waar FvD zich sterk voor maakte. Intussen hebben ook ook iemand van de PVV en twee mensen van fascistenclub JA21 zich gemeld bij BBB. Ze zijn met Kamerzetel en al overgestapt.(1) Drie van de vier Tweede Kamerleden van BBB zijn daarmee extreem-rechts. En het vierde kamerlid, Van der Plas zelf, heeft daarmee niet zichtbaar moeite. Dit alles is genoeg om dat hele BBB als een extreem-rechtse club te kenschetsen: een ‘gematigde’ en vooral heel ‘gezellige’ vleugel van het fascisme.

Het CDA heeft ook nog een andere splitsing ondergaan, al kunnen we daar wellicht beter van reïncarnatie spreken. Ik doel natuurlijk op het NSC van Omtzigt. Zelf is hij een CDA-politicus die dichtbij het leiderschap van die partij is geweest. Maar ja, ‘Bedankt voor uw stem op Hugo de Jonge’, dus dat ging niet door. Populair in CDA-gelederen was hij overduidelijk. En die populariteit neemt hij nu mee naar zijn nieuwe club – met in het kielzog heel veel kiezers en ongetwijfeld ook (ex-)CDA-politici. Zijn kracht is zijn reputatie als Kamerlid dat lastige vragen stelden, de onderste steen boven probeerde te halen, met name in de Toeslagenaffaire. Dat verschaft hem een imago van volksvriend tegenover de arrogantie van de macht, en dat maakt hem immens populair. In Belarus hadden ze in 1994 trouwens ook zo’n iemand die vasthoudend tegen corruptie campagne voerde. Hij stelde zich kandidaat voor het presidentschap, en won overtuigend. Vandaar de dag is hij nog steeds president. Zijn naam is Loekasjenko. Het laat maar zien dat een imago als criticus van de zittende macht niet automatisch verbetering betekent als de criticus eenmaal de zittende macht is geworden.

Omtzigt en zijn fans kunnen wel heel boos worden van bovenstaande vergelijking. En het klopt dat hij zijn kritiek op de zittende macht in weet te bedden in een verhaal over transparant en eerlijk bestuur waarmee de burger wordt recht gedaan, zodat het vertrouwen tussen burger en overheid hersteld kan worden, enzovoorts, en zo verder. Het zijn thema’s die goed liggen, juist ook in het CDA als traditionele bestuurderspartij die haar positie gaandeweg teloor heeft zien gaan. Vertrouwensherstel via een bestuursstijl die als eerlijk en transparant kan worden gepresenteerd is wat het CDA niet lukte, maar waarvan CDA-ers hopen dat Omtzigt het wel voor elkaar krijgt. Daarmee is zijn NSC een soort CDA-in-wording ‘zoals het had moeten zijn’, het CDA volgens haar eigen geïdealiseerde zelfbeeld dat nooit erg reeel is geweest maar wel het ideologische houvast voor veel partijleden en bestuurders biedt. Als de partij inderdaad zo groot wordt als een peiling al suggereert, dan zal die in een CDA-achtige rol en positie belanden, met allerlei ex-CDA-ers in de Kamerbankjes.

Maar dat is niet het hele verhaal. Omtzigt is niet alleen een Kamerlid geweest dat de Toeslagentoestanden boven water kreeg, hij staat ook aan de wieg van het schandaal zelf. Hij maakte misbaar over vermeende grootschalige fraude met toeslagen. Het stringente, hardvochtige en racistische beleid dat vervolgens werd ingezet om ‘fraudeurs’ op te sporen en te straffen, was een antwoord mede op dat misbaar. Omtzigt is niet alleen bezig met ‘transparantie’ en eerlijk bestuur. Het bestuur dat hij nastreeft heeft ook nog een politieke inhoud, en die is nogal rechts. Een van zijn thema’s is nu al arbeidsmigratie, die ook volgens hem moet worden ingeperkt. En in zijn stemgedrag als onafhankelijk Kamerlid vertoont hij overeenkomsten met de SGP. Dat NSC van Omtzigt is niet enkel een afsplitsing van het CDA die het CDA overvleugelt; het is een rechtse afsplitsing van dat CDA, eentje die wel eens opmerkelijk wat aantrekkingskracht voor extreem-rechtse politici en kiezers zou kunnen krijgen. Dat wordt goed opletten als Omtzigt met een kandidatenlist komt. Goed opletten, met de popcorn in de buurt. Want nieuwe partijen en hilarische ruzies zijn vrijwel synoniem.

Voor de aan de VVD toekomen, nog enkele kleintjes. Er is nog het CDA zelf, met drie zetels in de peilingen, terwijl kopstukken een plek op de kandidaat uit alle macht proberen te ontlopen, bijvoorbeeld door zich naar Brussel weg te laten promoveren. Deze teloorgang stemt me natuurlijk immens vrolijk. Het CDA was immers bij uitstek de partij van de macht in Nederland. Dat daar steeds minder van over is, verschaft op zichzelf groot leedvermaak.

Een ander kleintje in moeilijkheden is JA21, het fascistische voertuig voor de carrières van Annabel Nanninga en vooral Joost Eerdmans. Ik heb een tijdje gedacht dat deze club een griezelige opvolger van het FVD zou kunnen worden. Iets minder neonazistisch, een stuk vakkundiger geleid, met mensen met enige bestuurservaring er in bovendien. Griezelig is de club zeker. Erg indrukwekkend is de club echter niet langer.(2) Kamerleden zoeken vanuit JA21 inmiddels een goed heenkomen richting BBB, zoals we al zagen. Na de verkiezingen wordt het wellicht de vraag of Eerdmans een partij kan vinden waar hij nog geen ruzie mee heeft gekregen en waar hij vrolijk een volgende ronde mee kan in gaan. Het wordt goed zoeken. Om de vrolijkheid te temperen: ook hier hebben antifascistische activiteiten geen enkele meetbare bijdrage geleverd aan de verzwakking van dit fascistische carrièrevoertuig voor het naargeestige tweetal Eerdmans en Nanninga.

Wordt vervolgd…

Noten

(1) ‘BBB schuift Mona Keijzer naar voren als premierskandidaat’, NOS, 1 september 2023, https://nos.nl/collectie/13944/artikel/2488823-bbb-schuift-mona-keijzer-naar-voren-als-premierskandidaat

(2) Een vermakelijke kritische kijk op de gang van zaken in JA21 geeft Chris Aalbers, ‘Benieuwd hoelang Joost Eerdmand nog leider van JA21 is’, 13 augustus 2023, https://chrisaalberts.nl/2023/08/13/benieuwd-hoe-lang-joost-eerdmans-nog-leider-van-ja21-is/

Peter Storm