Duitsland: Het dubbele gevecht tegen de AfD

woensdag 31 januari 2024

Best een longread…

Protesten tegen de fascistische AfD en haar deportatiepolitiek gaan op volle kracht verder. Dat is in ieder geval de indruk die berichten afgelopen weekend wekken. Tegelijk zijn problemen en tegenstellingen binnen de protestbeweging bepaald niet verdwenen. Antifascisten in Duitsland staan dan ook voor een dubbele taak en hebben twee stukken strijd tegelijk te voeren. Er is de strijd tegen extreem-rechts, tegen regelrecht fascisme in opkomst, samen met iedereen die zich zorgen maakt over de AfD in opmars. Er is tegelijk de strijd om de aard van die protesten, de inzet om de protesten aan te scherpen en daarbij lastige discussies en inhoudelijke confrontaties met mede-demonstranten niet uit de weg te gaan.

1.

Het afgelopen weekend waren er weer gigantische demonstraties. Aalleen al in Düsseldorf waren er volgens de ;politie gisteren zo’n 100.000 mensen op de been’. ‘Gisteren’ was zaterdag 27 januari. De dag erop ook omvangrijk protest. ‘In Hamburg waren er in de middag tienduizenden op de been. Volgens de politie ging het om zo’n 60.000 betogers, de organisator spreekt van 100.000 mensen.’ De website van de NOS waar ik dit vandaan pluk, noemt ook nog Mannheim en Aken, Lübeck, Kaiserslautern en Kiel als steden waar ‘duizenden mensen’ de straat op waren gegaan. Het voegt er aan toe: ‘De protesten waren niet alleen in grote steden. Volgens omroep WDR waren er voor het eerst ook protesten in kleinere plaatsen als Rheda-Wiedenbrück, Morsbach en Gronau (allen in Noordrijn-Westfalen)’.(1)

Ook in Osnabruck – met ‘25.000 tot 30.000 mensen op de been’ – Weimar en Marburg werd actiegevoerd op 27 januari, zo vertelt Nu.nl.(2) De dag ervoor waren Saarbrücken, Gütersloh en Frankfurt aan de beurt geweest als, protestplaats. Nu.nl vertelt ook iets over de sfeer in Düsseldorf. ‘De enorme menigte was zeer divfers: jong, looud en hele families met kinderen. De betogers werden volgens Düsseldorfse traditie onder meer begeleid door punkmuziek. Op spandoeken stonden teksten als “Ik houd in het algemeen niet van nazi’s” en “Niet nog eens”’(2) Dat wekt toch wel de indruk van het betere soort van protest, niet alleen qua omvang maar ook qua stemming. En ik word ook wel nieuwsgierig naar die Düsseldorfse tradities’.

2.

Maar er zit ook een andere kant aan de demonstraties. Het wemelt er van de politici, burgemeesters en dergelijke. Die spreken hier en daar de demonstranten ook toe, en Nu.nl geeft er iets van weer.(3) Stephen Keller, burgemeester van Düsseldorf, verwees naar de tijd toen de nazi’s opkwamen, de jaren 1930 en zei: ‘Dat mag nooit meer gebeuren. Tegen de extremisten roepen we: jullie zullen nooit meer een meerderheid vormen’ Dat klinkt wel mooi. Maar Keller is van de rechtse CDU, dezelfde partij waarvan enkele leden bij de bijeenkomst waren waar de AfD samen met andere fascisten doodleuk zaten te praten over ‘remigratie’ van grote aantallen mensen met een migratie-achtergrond, of ze nu een Duits paspoort hadden of niet. Zo enorm ver van het AfD-gedachtegoed is het conservatisme van de CDU op allerlei punten ook niet verwijderd.

Defensieminister Pistorius sprak de betogers in Osnabrück toe en ziei over de AfD ‘dat ze terug wilden naar de donkere tijden van rassenwaan, discriminatie, ongelijkheid en onrecht’. Ook dat klinkt als verstandige taal. Maar de man is van de SPD, de sociaaldemocratische partij die samen met Groenen en liberale FDP Duitsland regeert. Die regering handhaaft zelf ongelijkheid en discriminatie en pleegt onrecht. Voor het deporteren van mensen uit Duitsland hoeven we namelijk helemaal niet te wachten op een AdD in de regering: ‘afgelopen jaar werden er 16.430 vluchtelingen uitgezet’, lezen we op een trotskistische website.(4) Vind je dat niet eens zo heel erg veel? Kanselier Scholz heeft in een interview met Der Spiegel vorig jaar oktober duidelijk gemaakt dat het aantal uitzettingen wat hem betreft omhoog moet. (5)

Scholz legt het uitvoerig uit. Hij wil scherp schiften tussen wie mag blijven en wie niet. Vluchtelingen en arbeidsmigranten die nuttig zijn voor Duitsland mogen blijven van Scholz. ‘Maar aan de andere kant betekent dat dat wie niet tot een van deze groepen vbehoort, niet kan blijven. Daarom beperken we irreguliere migratie naar Duitsland. Er komen teveel mensen.’ Dat is een wat subtielere versie van de stemmingmakerij die de AfD bedrijft. Vervolgens pl;eit hij voor scherpere grenscontrole, en maatregelen die het leven onaangenamer maken voor ‘irregi uliere vluchtelingen” zodat ze eerder vertrekken, een heel ‘pakket van maatregelen’, zegt hij. “en ik heb nog niet eens een hele belangrijhke genoemd: We moeten uiteindelijk op een grootschalige wijze diegenen deporteren die geen recht hebben om in Duitsland te blijven.’

De criteria wie wel en niet in Duitsland mag verblijven, zijn niet hetzelfde als bij de AfD die doodleuk ook mensen met de Duitse nationaliteit het land uit wil werken. Maar over een onderliggend principes zijn Scholz en de AfD het helemaal niet zo oneens: de Duitse staat selecteert wie mag blijven – en wie niet mag blijven, kan worden gedeporteerd ook. Dat aantal van 16.430 uitgezette mensen in een jaar zou wel eens sterk omhoog kunnen gaan als het aal Scholz en zijn regering ligt. Wie verontwaardigd is over de massadeportaties die de AfD-fascisten beogen, kan toch nauwelijks een politicus als bondgenoot begroeten die als regeringsleider een wat subtielere variant van massadeportaties nastreeft, bepleit en voorbereidt. Toch is dat wat er feitelijk gaande is in de anti-AfD-protesten.

3.

Dit soort tegenstrijdigheid leidt natuurlijk tot spanningen en aanvaringen. Organisatoren die, ongetwijfeld met goede bedoelingen, onderlinge tegen stellingen in de protestbeweging beperkt willen houden, maar daarbij de consistente antifascisten – zij die deportaties van vluchtelingen en migranten, ‘regulier’ zowel als ‘irregulier’ sowieso afwijzen – afremmen uit angst dat gematigde mensen dan weglopen. Een demonstrant die zich ergert als op een podium bij een demonstratie in München niet alleen de christendemocraten, maar ook het het anti-vluchtelingenbeleid van de regering aanvalt en zei: “de Duitse regering ‘heeft zojuist besloten dat het een misdaad is om (vluchtelingen) op zee te redden’”. Een oudere man in de menigte keert zich af. ‘Te links’, was zijn oordeel. Hij wekte zichtbaar de indruk niet op zijn gemak te zijn.’

Dat haal ik uit een heel uitvoerige en leerzame reportage over de protesten, ook in Der Spiegel.(6) Daar lees ik ook over Thorsten Weber, een CDU-organisator die kritiek heeft op de linkse insteek van demonstraties. Hij ‘zegt dat de oproepen voor zulke manifestaties duidelijk gericht moeten zijn “tegen rechts-extremisme – niet tegen rechts in het algemeen”. Het CDU is uiteindelijk politiek ook deel van centrum-rechts’. Het artikel laat een voorkeur doorklinken voor gematigdheid zodat potentiële deelnemers niet afgeschrikt worden door steviger antifascisme. Ik deel die voorkeur bepaald niet.

Het is niet mogelijk om effectief tegen ‘rechts-extremisme’ te strijden zonder te botsen met opvattingen die ook door ‘rechts in het algemeen’ worden gedragen. Opvattingen over de waarde van staat en natie, en over de noodzaak om mensen die daar volgens rechts niet in passen, te kunnen deporteren. Aanhangers van de CDU die aan demonstraties tegen de AfD deelnemen, doen dat ondanks, niet dankzij. hun rechtse opvattingen. Het is niet nodig en uiteindelijk zelfs fataal als andere demonstranten precies die rechtse opvattingen – en de partijen die zulke opvattingen uitdragen – bij voorbaat niet van de noodzakelijke kritiek voorziet. Deelname van gevestigde partijen en politici is tegelijk ook geen doorslaggevende reden voor antifascisten om dan maar weg te blijven uit principiële redenen. Precies de huidige brede demonstraties openen de mogelijkheid om radicale antifascistische inzichten van een veel breder gehoor te voorzien, en een steviger antifascisme helpen uit te bouwen. Dat gaat nodig zijn, juist als de brede protestgolf weer is weggeëbd.

Over een thema dat binnen de protesten tot grote spanning leidt – de genocide in Gaza! – rept het artikel trouwens niet. Dat er soms mensen die met pro-Palestijnse leuzen en vlaggen naar een anti-Afd-actie komen, geweerd worden door mede-demonstranten,(7) blijft onbesproken. Het is een schande, dat weren van expliciet pro-Palestijnse actievoerders. Hoe kun je nu consequent tegen deportaties zijn, als je mede-activisten die tegen deportaties en erger in Gaza strijden, probeert te weerhouden om mee te demonstreren? Ook dit is deel van de strijd tussen de brede gematigde hoofdstroom en een noodzakelijke radicale linkervleugel die zich in de protestbeweging aftekent.

4.

De mainstream-gematigde insteek van de Spiegel-reportage neemt niet weg dat er heel veel nuttige informatie in te vinden is. Over de omvang van de beweging: je vindt er in wat voor grote en kleine plaatsen er al is gedemonstreerd, en hoe het op allerlei plekken daarbij er aan toe gaat. Je vindt er ook hele interessante informatie over wie de protesten op gang heeft gebracht, en hoe dat is gegaan. Daar kunnen mensen die hopen op soortgelijke protesten in Nederland – hoognodig, met een fascistenkabinet in aantocht! – wat van opsteken. Daarom besteed ik er hier nog even aandacht aan.

De protesten begonnen niet met de grote demonstraties die in Nederland het nieuws haalden. Het begon allemaal klein, en al op 11 januari. Dat was een dag nadat onderzoeksjournalistieke project Correctiv met haar reportage over de bijeenkomst van AfJ-ers, andere fascisten en aanverwanten was gekomen, de bijeenkomst waar dus over massadeportaties als beleidsoptie was gepraat. Een eerste protest was op touw gezet door … de jongerenclubs van Groenen, SPD, FPD en CDU! Dat was in Hamburg, er deden 80 mensen mee. Ook in Mannheim en Berlijn waren er al snel kleine protesten, een paar honderd hier, een paar honderd daar. Der Spiegel noemt dan een aantal groeperingen die ‘achter de protesten’ stonden: Greenpeace, Keulen Staat op, Oma’s tegen Rechts . Opvallend is de rol van Fridays for Future, een klimaatactiegroep die haar ruime organisatorische ervaring ter beschikking stelde aan de anti-AfD-strijd.

Belangrijk is wat mij betreft de typering die het Spiegel-stuk geeft van die beginfase: ‘Gedecentraliseerd, spontaan, en klein’. Boodschap die ik er aan ontleen: laten we niet afwachten tot bijvoorbeeld grote clubs als de FNV initiatief nemen. Het initiatief nemen tot demonstraties tegen een Wilders-kabinet, dat kunnen we met veel kleinere clubs en netwerken zelf. Eenmaal goed op gang gebracht, sluiten gewichtiger clubs zich dan wellicht aan en wordt het hopelijk iets groots. Maar wachten en rekenen op een kant-en-klare grote beweging is wachten en rekenen op iets dat nooit vanzelf komt.

En ja, in een grotere anti-Wilders-beweging zullen we vast ook het soort conflicten krijgen die de anti-AfD-protesten kenmerken. Dat hoort er bij. Antifascistische strijd is nu eenmaal altijd dubbele strijd: allemaal samen de straat op tegen het fascisme! Maar ook: hoe raken we het fascisme niet alleen aan de oppervlakte, maar ook in de diepte? Hoe combineren we breed met inhoudelijk scherp? De strijd die momenteel in Duitsland woedt is niet alleen een voorbeeld, een inspiratiebron. Het is tegelijk ook een leerproces in volle gang. Laten we met die beide kanten, inspiratie en leerproces, ons antifascistische voordeel doen.

Noten:

(1) ‘Opnieuw honderdduizenden op de been in Duitsland tegen extreemrechts’, NOS, 28 januari 2024, https://nos.nl/artikel/2506632-opnieuw-honderdduizenden-op-de-been-in-duitsland-tegen-extreemrechts

(2) ‘100.000 mensen demonstreren in Düsseldorf tegen extreemrechtse AfD’, Nu.nl, 27 januari 2024, https://www.nu.nl/buitenland/6299378/100000-mensen-demonstreren-in-dusseldorf-tegen-extreemrechtse-afd.html

(3) ‘100.000 mensen demonstreren in Düsseldorf tegen extreemrechtse AfD’, Nu.nl, 27 januari 2024, https://www.nu.nl/buitenland/6299378/100000-mensen-demonstreren-in-dusseldorf-tegen-extreemrechtse-afd.html

(4) Jakob Schaeffer, ‘Mass mobilization against then far-right AfD party in Germany’, International Viewpoint, 28 januari 2024, https://internationalviewpoint.org/spip.php?article8394

(5) Christoph Hickmann & Dirk Kurbjuweit, ‘ “We Have to deport People More Often and Faster” – with German Chancellor Olaf Scholz’, Der Spiegel (Engelstalige editie), 20 oktober 2023, https://www.spiegel.de/international/germany/interview-with-german-chancellor-olaf-scholz-we-have-to-deport-people-more-often-and-faster-a-790a033c-a658-4be5-8611-285086d39d38

(6) Matthias Bartsch e.v.a., ‘Can the German People Stop the AfD’s Far-Right Rise?’ Der Spiegel (Engelstalig), 30 januari 2024, https://www.spiegel.de/international/germany/can-the-german-people-stop-the-afds-far-right-rise-a-72fecc92-7da1-4a82-9ae9-f85111675462

(7) Zie bijvoorbeeld dit filmpje op Instagram: https://www.instagram.com/reel/C2Xyu7YMh4J/?igsh=MzRlODBiNWFlZA%3D%3D Dank aan @XsaizzyX op Twitter voor de tip!

Peter Storm