Richting fascisme, tenzij…

Geplaatst op door

donderdag 14 december 2023

De formatie loopt, de fascistenmars gaat dwars door de instituties, en zal niet eens erg lang zijn ook – tenzij… Over de ernst van de toestand, het racisme van PVV-kiezers en over wat ons te doen staat – nu, en niet pas als de mars voltooid is. Deel een van een tweeluik.

Eerst nog ‘eventjes’ 22 november 2023. De verkiezingen van die dag leidden tot 37 zetels voor de PVV, de eenmanspartij van Wilders. Een dramatische overwinning voor deze fascistenclub, groter nog dan dan voorzien. Reacties erop gingen twee kanten op. Enerzijds was en is er grote en terechte bezorgdheid nu een door Wilders gedomineerd kabinet wel heel dichtbij komt. Binnen een week vonden in een reeks steden protesten tegen Wilders en diens dreigende regeringsdeelname plaats. Die zijn helaas weer snel weggeëbd. Anderzijds zien we veel te veel vergoelijking richting PVV-kiezers. Alom begrip, alom het verhaal dat we beter naar de ‘gewone mensen’ dienden te luisteren en ze tegemoet hoorden te komen in hun zorgen over ‘asielcrisis’ en ‘massa-immigratie’. Mensen waren immers ‘in de steek gelaten’ door ‘de politiek’ en vooral ook door ‘links’. Dus weken ze uit naar Wilders. Varianten van deze riedel kom je op allerlei plekken tegen, ook uit monden van mensen die beter horen te weten. Het idee is dan dat mensen boos zijn vanwege de wooncrisis, vanwege magere inkomens en hoge prijzen, vanwege zorg en onderwijs die verschralen of erger. Mensen zijn slachtoffer van het neoliberalisme. En voila, Wilders zegt dat hij op gaat komen voor gewone mensen, precies wat ‘de politiek’ – en ‘links!’ – zou hebben nagelaten. Natuurlijk stemmen mensen Wilders, dat kun je ze niet kwalijk noemen. Zo luidt deze Wilders-naar-de-mond-praterij. Het is onzin. Want het laat de sleutel tot de motivatie van PVV-kiezers weg. Die sleutel is racisme.

PVV-stemmers komen uit allerlei lagen van de bevolking. Veel PVV-stemmers deden dat een vorige keer ook al, vaak de keer daarvoor eveneens. Dit zijn geen ‘protest-stemmers’, dit zijn overtuigde Wilders-aanhangers, en ze zijn met veel te veel. Zij weten waar ze op stemmen: op iemand die al sinds 2004 politiek bedrijft door ‘de islam’ als hoofdschuldige voor willekeurig welk probleem aan te wijzen, door moslims te beschimpen, door vluchtelingen zo onwelkom mogelijk te verklaren, Marokkanen te bedreigen met deportatie en legerinzet en zo meer. Zij weten dat ze stemmen op een haatdragende fascist, en ze blijven er op stemmen. Dit zijn geen naïeve slachtoffers van een racistische demogoog. Dit zijn diens enthousiaste supporters, het zijn racisten, en ze zijn goed voor een flink deel van die 37 zetels.

Dan zijn er de mensen die van andere extreem-rechtse partijen naar de PVV zijn gegaan. Bij die partijen was aan expliciet racisme geen gebrek, we mogen aannemen dat ze dat racisme gewoon hebben meegenomen. Hun verschuiving wortelt in het beeld dat de PVV wel eens dicht in de buurt van de regeringsmacht zou kunnen komen, iets wat er voor Baudet met zijn steeds belachelijker pretenties er niet heel aannemelijk meer uitzag. Aan de racistische motivatie bij deze kiezers hoeven we ook niet te twijfelen.

Dan zijn er de flinke aantallen voormalige VVD-stemmers die nu de stap naar de PVV hebben gezet. Dit zijn ook al geen slachtoffers van het neoliberalisme, maar horen juist tot de meest fanatieke aanjagers en profiteurs ervan. De VVD heeft altijd een snoeiharde rechtervleugel voor wie vluchtelingen vooral bestaan om er de aandacht mee af te leiden van datgene wat de VVD zelf zo graag aanricht: sociale afbraak. Mensen uit die vleugel blijven VVD stemmen als die rechts genoeg is. Mensen uit die vleugel blijven vooral in de VVD zolang ze rechts ervan geen club zien die hun rechtse voorkeuren via regeringsmacht in daden kan omzetten. Zolang de VVD weigerde een regering met de PVV zelfs maar te overwegen, bleven deze mensen bij de VVD. Maar naarmate VVD-chef Yezilgöz de deur naar de PVV tijdens de verkiezingscampagne een stukje open zetten, verdween een belangrijke reden voor dit slag VVD-ers om loyaal aan de VVD te blijven. Vandaar de overstap van velen van hen naar de PVV. Ook zij namen een al bestaand racisme mee naar een partij die daar voluit erkenning voor bood. Ook hier gaat het beeld van misleide, door het neoliberalisme getergde en door links in de steek gelaten mensen dus niet op.

Ja, en dan zijn er ook ex-kiezers van SP en PvdA, en ook voormalige niet-stemmers, met een lager inkomen en vaak praktisch opgeleid, die nu PVV zijn gaan stemmen. Laten we eens aannemen dat veel van die mensen inderdaad boos zijn over door bezuinigingsbeleid aangetaste voorzieningen, over hoge kosten van levensonderhoud, over magere inkomens, over amper betaalbare woningen waar je dan ook nog vele jaren op moet wachten. Laten we eens aannemen dat veel onvrede sociaal-economisch van aard is. Dan kun je dus twee kanten op. De linkse kant. Of de racistische kant. Je kunt die dingen ook combineren, maar dat is een tegenstrijdige en onstabiele mix. Racisme bijt linkse gelijkheidsprincipes, en andersom.

Je kunt je woede richten tegen het beleid van bezuinigingen, privatisering, commercialisering, waardoor woon corporaties die van nutsbedrijf tot op winst gerichte firma’s zijn omgevormd, een beleid van van marktwerking alom. Dan richt je je dus tegen de oorzaken: een beleid waarin winst boven mensen wordt gesteld, het neoliberalisme als ideologie en beleidsmodel, en het kapitalistische systeem waar, beleid, beleidsmodel en ideologie in wortelen. Dan ben je boos op die politici die dit beleid doordrukken. Dan ga je links stemmen en/of links doen, staken, kraken, demonstreren tegen asociaal beleid, de boel blokkeren. Dat is optie een.

Optie twee: anderen de schuld geven. Lang wachten op een woning? Dat komt omdat statushouders ‘voorrang’ krijgen en ‘meteen’ een woning krijgen toegewezen. Geen uitzicht op een baan? Dat komt omdat overal arbeidsmigranten in dienst worden genomen. Bejaarden die steeds kariger zorg krijgen in instellingen of thuis? Dat komt omdat de regering al het geld aan arme landen geeft en in asielopvang stopt. Daklozen die verkleumen in de regen? Dat komt omdat de regering meer geeft om Oekraïne dan om ‘onze eigen mensen’. Oplossing voor dit alles? Een beleid dat ‘onze eigen mensen’ de voorrang geeft die ze volgens deze nare redenering verdienen. Niet het neoliberalisme is het probleem. Al die mensen die niet tot ‘onze eigen mensen’ behoren, vormen het probleem. Het beleid dat die andere mensen ook maar enigszins ondersteunt, en de ‘eigen mensen’ niet bij voorbaat voorrang verleent, is het probleem. En elke politiek die aandringt op solidariteit en ondersteuning van alle mensen in de knel, alle mensen aan de onderkant, ongeacht herkomst, godsdienst, kleur, gender en seksualiteit – elke serieus linkse inzet – wordt als ‘woke’ weggezet en als links gevaar geduid. En wie zijn in dit verhaal ‘onze eigen mensen’? Nederlanders, witte mensen, eventueel aangevuld met enkelingen die erg hun best doen om bij de witte Nederlanders te horen – misschien wel extra hun best omdat ze er nooit zeker van kunnen zijn dat ze er morgen ook nog bij mogen horen.

Welnu, wie gaat voor optie twee, hanteert een racistische schijnverklaring voor sociale problemen en pleit voor racistische schijnoplossingen. En dat is dus precies wat de PVV-kiezers – en masse, en stuk voor stuk – hebben gedaan: stemmen voor een racistische schijnverklaring en een racistische schijnoplossing. Want wie denkt er nu echt dat buslijnen spontaan weer terugkomen in kleine dorpen als er maar genoeg asielzoekers via beelden van ellende in Ter Apel afgeschrikt worden om naar Nederland te komen? Wie denkt er nu echt dat de personeelstekorten in zorg en OV opeens verdampen als de grenzen voor arbeidsmigranten dicht gaan en de moskee wordt gesloten? Wie denkt er nu echt dat het geld dat Wilders straks uitspaart door geen steun aan Oekraïne meer te geven, echt naar voorzieningen voor daklozen zal gaan? Maar dat dondert voor veel PVV-kiezers niet. Die is het niet om oplossingen te doen, maar om het botvieren van vooroordeel en haat.

Over de Trump-kiezers in 2016 woedde na de verkiezingen in de VS van dat jaar een soortgelijke discussie. Een scherpzinnig waarnemer zei toen over die kiezers: ‘They don’t want solutions. They want victims’. Datzelfde geldt voor PVV-kiezers veelal ook. Ze zoeken niet naar oplossingen. Ze zitten vol frustraties en rancune, ze willen zien dat anderen het nog een stuk slechter hebben dan zijzelf, dan voelen ze zich tenminste nog iets beter. Ze willen de pijn die het neoliberalisme toebrengt, zwaarder zien neerdalen om niet-witte mensen, op vluchtelingen, op arbeidsmigranten, noem maar op. Dat is de stem voor de PVV: een stem die wortelt in racistische rancune. Dat ook onder PVV-stemmers veel mensen zitten met sociaal-economische redenen te over om boos te zijn, klopt. Maar dat is niet de reden dat ze uitgerekend op Wilders stemmen. De reden dat ze op Wilders stemmen is de racistische schijnverklaring die hij voor de problemen biedt, en de vrijbrief om af te geven op migranten, vluchtelingen, arbeidsmigranten en niet-witte mensen in het algemeen. De reden is racisme.

Zijn al die mensen allemaal de laatste tijd pas racist geworden? Ik denk het niet. Ik denk dat onder heel veel mensen de linkse verklaring – problemen komen door neoliberaal beleid, door voorrang te geven aan de rijken – in dezelfde hoofden woont als de racistische verklaring waar Wilders mee leurt. Wat er is gebeurd is dat de mensen eerder, makkelijker dan voorheen de racistische verklaring naar voren laten komen in hun politieke gedrag, en de linkse optie naar achteren hebben laten glijden. Het taboe op racisme – toch al een vrij oppervlakkig werkend taboe – is bezweken. Met dank al al die opiniemakers en politici die al 25 jaar of langer racisten naar de mond praten door eindeloos ‘begrip’ te tonen, excuses te formuleren voor racisme of doodgewoon zelf openlijk de racist uithangen. Mensen die al racistisch dachten, maar ook nog geloof hechtten aan het idee dat je een vuist kon maken tegen hebzuchtige ondernemers en een sloopzuchtige overheid, zijn dat laatste geloof goeddeels kwijtgeraakt terwijl ze zich niet langer schamen voor hun racisme. Zo verhuizen mensen van een krachteloze en steeds minder linkse PvdA en SP – of vanuit de positie van niet-stemmer – naar de PVV. Dat binnen PvdA en SP het onder arbeiders al levende racisme veel te weinig tegenspel kreeg, deels zelfs gewoon erkend werd als ‘begrijpelijk’, heeft de overgang naar de PVV makkelijker gemaakt. Hoe dan ook, de stem voor de PVV is een stem voor openlijk racisme. Er een verdekte linkse stem tegen neoliberalisme in zien is een gevaarlijke mystificatie.’Begrip’ voor de motivatie van de PVV-kiezers is ‘begrip’ voor racisme, en dat is wel het laatste dat we nu nodig hebben. Links – beter: wat voor links doorgaat – is helemaal niet te antiracistisch. Wat voor links doorgaat is bij lange na niet antiracistisch genoeg.

Voor het racisme van PVV-stemmers dus geen enkel begrip of vergoelijking! Dat voormalig linkse mensen hun vertrouwen in een linkse aanpak de laatste decennia zijn kwijtgeraakt – waarmee de ruimte voor racistische schijnverklaringen in voormalig linkse hoofden groeide – is echter wel iets dat linkse mensen zich horen aan te trekken. Dat er veel te weinig is opgetreden tegen neoliberaal beleid, bezuinigingspolitiek en het plukken van arme mensen om rijke mensen nog wat rijker te maken, klopt! Linkse partijen hebben het af laten weten, niet vanwege hun linksheid maar vanwege hun gebrek aan linksheid. Grote sociale bewegingen ter linkerzijde, zoals de gevestigde vakbonden zijn veel te meegaand en te ingekapseld. Actiegroepen, autonome initiatieven die het wel snappen, en aan de lokroep van overlegmodel en meebesturen weten te ontsnappen, zijn veel te klein en leggen te weinig gewicht in de schaal.

Racistisch rechts is zo sterk, niet omdat mensen boos zijn op een links establishment en ‘eindelijk eens gehoord willen worden’. Rechts is zo sterk omdat het er in slaagt om links verantwoordelijkheid toe te dichten voor in essentie neoliberaal beleid. Rechts komt daar mee weg omdat – en voor zo ver! – grote delen van wat door links doorgaat inderdaad mee verantwoordelijk neemt voor dat beleid. En waar links, door neoliberaal mee te besturen waar het maar kan, ook daadwerkelijk mee verantwoordelijk is, heeft dat niet-zo-linkse links het de fascisten inderdaad makkelijker gemaakt. Maar dat is dus geen linksheid maar juist gebrek aan linksheid bij wat voor links doorgaat. Dat gebrek aan linksheid dienen we uit alle macht te lijf te gaan, en zonder focus op een stembus die ons naar zetels en van daaruit naar aanpassing en meebesturen omhoog zuigt.

Wat we nodig hebben tegenover dat gebrek aan linksheid, in het noodzakelijke verzet tegen neoliberalisme, tegen het kapitalistisch systeem waar dat in wortelt, en tegen het naderende fascisme waar verkiezingsuitslag en kabinetsformatie de weg voor banen? Radicaal-linkse bewegingen, netwerken, initiatieven, actiegroepen, autonoom, van onderop werkzaam en verbonden in solidariteit. Initiatieven die de ongelijkheid, uitbuiting en onderdrukking, winstbejag en planetaire destructie actief aanvechten en bestrijden, bezuinigingsbeleid helpen dwarsbomen, milieuverwoesting helpen blokkeren, achterstelling, uitsluiting en onderdrukking aanvechten waar we die ook maar tegenkomen. Daar hoort minstens een frontale breuk met elke toegeeflijkheid jegens neoliberaal beleid bij. Die breuk beogen we niet uit naam van ‘gewone Nederlanders’, maar vanwege iedereen die last heeft van dat beleid en het systeem waar dat beleid in wortelt. Linkse strevingen zonder expliciet en serieus antiracisme zijn als linkse strevingen niet serieus te nemen. Hetzelfde geldt voor linkse bewegingen die antipatriarchale inzet verwaarlozen, en zo kunnen we doorgaan. Niemand wordt vrij als niet iedereen vrij wordt.

Maar al die linkse initiatieven krijgen het nog zwaarder als we het fascisme niet terugslaan voordat het tijd krijgt zich nog te consolideren ook. Bezorgd zitten wachten op dat Wilders-kabinet en dan pas verder zien, is wachten op meer intimidatie, arrestaties, fascistisch straatgeweld en erger. Een totaal onverantwoorde houding, en eentje die we dienen te doorbreken waar we die houding tegenkomen. Laat ze niet regeren!

Peter Storm