Vogelgriep als kostenpost – en al die vogels dan?

De vogelgriep gaat niet meer weg, zo concludeert de Rekenkamer. De NOS schrijft er vandaag, 14 juni 2023, over in een vrij uitvoerig stuk. (1) In dat artikel staan de minst belangrijke dingen bovenaan. Belangrijker informatie is te vinden als je een flink eind doorleest. Informatie die minstens zo belangrijk is in dit verhaal – zou je denken bij iets dat ‘vogelgriep’ heet – .wordt aangestipt en verder genegeerd. Het verhaal gaat over dode vogels als kostenpost. Dat het dierenleed betreft, met potentieel catastrofale gevolgen voor de biodiversiteit, dat lees je in het stuk dus niet. Buiten de staatskas, de boekhouding en de portemonnee van pluimveehouders bestaat immers geen leed. Toch?

Het artikel begint met de vaststelling dat die vogelgriep dus niet meer weggaat. Dat is een duur geintje. ‘De kosten van de vogelgriep stijgen explosief en Nederland heeft onvoldoende capaciteit voor het bestrijden daarvan’. De alinea daarop noemt slachtoffers: ‘In Nederland zijn tussen januari 2021 en mei 2021 bijna zeven miljoen vogels van pluimveehouders en hobbyhouders gedood.’ Door wie? Door mensen, om besmetting te stoppen. Dure business is het. ‘Alleen al in 2022 is er 55 miljoen aan uitgegeven’. Dit is het enige dat er over die zeven miljoen vermoorde vogels wordt verteld: dat het vele tientallen miljoenen euro’s heeft gekost om ze te doden en te vernietigen. Te ‘ruimen’ heet dat, als het tenminste om gevleugelde dieren gaat, niet om de tweebenige dieren waarvan al deze vogels de ten dode gedoemde gevangenen zijn.

Alinea drie gaat over de vraag wie er voor de kosten opdraait van ‘het opruimen van wilde vogels’. Dat is curieus: er zijn dus niet alleen de zeven miljoen afgemaakte gevangen vogels, er gaan ook wilde vogels dood. Hoeveel? Van wat voor vogelsoorten? En wat zijn daar de consequenties van, bijvoorbeeld voor de biodiversiteit? Het artikel geeft geen cijfers, geen informatie, geen inzicht. Waarom ook? Die vogels zijn van niemand, die zijn dus geen handelswaar en de dood ervan geen verliespost, behalve dat er netjes iets moet worden afgesproken over dat ‘opruimen’ (menselijke dieren begraven of cremeren we, niet menselijke dieren ruimen we op). Aangezien de vogels doodgaan aan het virus, en niet rechtstreeks door mensenhanden, hoeven hier de kosten van het doodmaken niet te worden benoemd. En kosten is het enige dat er in het artikel echt toe doet.

Mij – en hopelijk de lezers van dit artikel ook – kunnen die wilde vogels wel wat schelen. Er voltrekt zich een catastrofe in de vogelwereld. The Guardian noemde in 2022 een schatting van het aantal aan vogelgriep bezweken wilde vogels: 50.000, ‘vooral in Europa en Amerika. Maar experts zeggen dat dit waarschijnlijk een grote onderschatting is.’(2) In Nederland slaat die vogelgriep ook toe. Onder grote sterns bijvoorbeeld, een kustvogel waarvan ik nog in 2022 een prachtige, drukbevolkte kolonie heb mogen bewonderen vlak bij Schoorl. In 2022, op 14 juni – precies een jaar geleden dus – verscheen op de NOS-site dit: ‘De broedkolonie van grote sterns in natuurgebied De Petten is weggevaagd door vogelgriep. Van de 7000 vogels zijn er 3000 dood gevonden. De rest drijft vermoedelijk dood op zee of is weggetrokken.’ En ook: “in een kleinere kolonie een stuk verderop heerst ook vogelgriep. De verwachting is dat de 1000 vogels het daar ook niet overleven.’(3) Het kan dus wel, schrijven over de catastrofe die wilde vogels treft! Zelfs de NOS slaagt er heel af en toe in. Maar de kosten van het vermoorden van besmette gevangen vogels – niet het leed van al die arme dieren! – zijn natuurlijk wel veel belangrijker. Die ‘kleinere kolonie een stuk verderop’, dat is toch niet per ongeluk die kolonie bij Schoorl?! Ik vrees het ergste op dit punt.

Terug dan naar het artikel over het Rekenkamer-verslag. De alinea waarin de wilde dode vogels als oorzaak van een kostenpost werden aangestipt, gaat verder over de kosten van ‘bestrijding en preventie’ – iets dat dus gebeurt door op immense schaal vogels af te te maken en op te ruimen. We krijgen nog alinea’s over verantwoordelijkheid en kosten, over de ‘pluimveedichtheid’, de ‘grenzen aan de capaciteit’ waar de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit mee te maken heeft in ‘het bestrijden van dierziekten. ‘“Dit vormt een risico voor een effectieve bestrijding van vogelgriep onder pluimvee” schrijft de Rekenkamer.’

Vervolgens gaat het over vaccinatie van vogels tegen de ziekte. Dat wordt intussen uitgeprobeerd. “Maar het probleem is dat het virus nu in wilde vogels zit, en die kun je niet vaccineren.’ Tsja, hoe zou dat virus daar terecht zijn gekomen? Zou het misschien te maken hebben met de enorme aantallen gevangen en opeengepakte vogels waar het virus heel makkelijk rond raast, om van daaruit ook in langs komende wilde vogels te belanden? De alinea erna noemt trouwens nog een vaccinatieprobleempje: “Verschillende EU-lidstaten hebben in het verleden bezwaren geuit tegen vaccinatie van pluimvee vanwege de risico’s die kunnen ontstaan als een vaccin niet afdoende werkt. Veel EU-landen vinden het ruimen van dieren een effectiever bestrijdingsmiddel”, staat in het rapport.’ Liever dieren massaal vermoorden dan proberen dieren te beschermen. Maar een echt afdoende bestrijdingsmiddel is dat toch ook niet, want de ziekte blijft maar woeden.

De oplossing ligt voor de hand. De pluimveehouderij met haar opgehokte miljoenen voor consumptie en winst de dood in gejaagde vogels is de plek waar de vogelgriep aanhoudend woedt, van waaruit die vogelgriep zich verspreidt, onder wilde vogels maar ook onder andere dieren en hier en daar ook al naar mensen. De volledige ontmanteling van die pluimveehouderij is daarom het enige werkelijk zinnige antwoord. Industriële veehouderij is, ook breder, een levensgevaarlijke bedrijfstak, voor de gevangen en uitgebuite dieren, maar ook omdat het een waar broeinest voor pandemieën is. En natuurlijk oom dat die veehouderij verantwoordelijk is voor een enorme hoeveelheid broeikasgas in de atmosfeer, en dus bijdraagt aan de klimaatramp. Weg met die bedrijfstak! Maar dat is natuurlijk nog veel duurder dan af en toe een paar miljoen vogels vermoorden.

Weer terug naar het NOS-artikel. Er volgen nog een tweetal alinea’s waar het gaat om de risico’s voor mensen. Het virus springt al over op zoogdieren, zegt het artikel, en de kansen dat onder die zoogdieren ook mensen zitten is er. ‘De Rekenkamer onderstreept daarom het belang van bestrijding en preventie’. Het gaat dus in het hele verhaal om twee dingen: om de kosten van het vermoorden van miljoenen dieren om de ziekte te stuiten; en om de risico’s dat de vogelgriep een mensengriep wordt. De eerste gevallen van vogelgriep-bij-mensen zijn er trouwens al. Leg die mondkapjes dus maar vast weer klaar, ook als je zo onverstandig bent geweest om de valse geruststelling te geloven dat ze tegen corona niet meer zouden nodig zijn.

De slotalinea noemt nog de bestuurlijke context: het Rekenkamer-rapport moet het parlement helpen om beleid te maken over ‘het bestrijden van dierziekten en over de financieren ervan.’ Dat laatste is eigenlijk in het hele artikel de hoofdzaak. Als de pluimveesector en de overheid een manier zouden weten om jaarlijks miljoenen opgesloten vogels kosteloos dood te maken en te vernietigen, dan zou de Rekenkamer niets te rekenen hebben en de NOS weinig te schrijven. Je kunt het immers niet maar steeds over bijzaken zoals dierenleed en het uitsterven van vogelsoorten gaan hebben, nietwaar?

Noten:

1 ‘Rekenkamer: vogelgriep gaat niet meer weg, kosten stijgen explosief’, NOS, 14 juni 2023, https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2478918-rekenkamer-vogelgriep-gaat-niet-meer-weg-kosten-stijgen-explosief

(2) Phoebe Weston, ‘Deaths of thousands of wild birds from avian flue is “new Silent Spring”’, The Guardian, 23 december 2021, https://www.theguardian.com/environment/2022/dec/23/deaths-thousands-wild-birds-avian-flu-new-silent-spring-aoe

(3) ‘Kolonie grote sterns op Texel weggevaagd door vogelgriep’, NOS, 14 juni 2022, https://nos.nl/artikel/2432659-kolonie-grote-sterns-op-texel-weggevaagd-door-vogelgriep

Peter Storm