Georgië: in opstand tegen repressieve wet
donderdag 9 maart 2023
Indrukwekkende protesterende menigten tegenover een oproerpolitie die royale hoeveelheden traangas op de demonstranten afvuurt. In Tblisi, hoofdstad van Georgië, woedt een protestgolf die richting opstand rolt. Korte versie: de demonstranten doen iets goeds en noodzakelijks. Ze staan tegenover een autoritaire regering die repressieve wetgeving door aan het drukken is. Maar er is iets meer aan de hand dat dat.
1. Een autoritaire wet
Georgië, vroeger een onderdeel van de Sovjet-Unie, sinds 1991 een onafhankelijke staat, wordt momenteel geregeerd door een partij die Georgische Dromen heet. De premier, Garibashvili, en zijn regering proberen nu een wet door te voeren waarmee maatschappelijke organisaties, onafhankelijke media en dergelijke, die meer dan 20 procent van hun inkomsten van buiten Georgië krijgen, aangemerkt worden als ‘buitenlandse agenten’. Als zodanig worden ze dan geregistreerd, en ze kunnen vallen onder andere beperkende bepalingen en toezicht. Dat is een indirecte, maar bepaald niet ongevaarlijke, aanval op de organisatievrijheid, persvrijheid en de ruimte voor onafhankelijke media.
Het parlement is die wet in ijltempo aan het doordrukken. De president is opvallend genoeg tegen die wet en kan een veto uitspreken. Maar met een parlementaire meerderheid kan dat veto weer worden weggeduwd. Binnen de officiële verhoudingen is de kans dat die wet er waarschijnlijk wel gaat komen, zeer groot. Maar die verhoudingen worden al gedurende twee dagen dapper uitgedaagd en doorkruist door vele duizenden demonstranten.
2. Even over kleurenrevoluties
Het klinkt sommige linkse en radicale mensen misschien niet eens slecht in de oren: buitenlandse invloed die via geldstromen loopt, aan banden leggen. En ja, het is waar dat grootschalige financiering van pro-Westerse NGO’s en media onderdeel is van Westerse beïnvloeding en een pro-Westerse oppositie kan helpen tegen een regering waarvan zowel die oppositie als Westerse regeringen willen dat die verdwijnt. Dit soort financiering speelt vaak een rol in de soort omwentelingen-via-straatprotest die we als ‘kleurenrevoluties’ zijn gaan kennen. Zoiets heeft al eens plaats gevonden in 2003, in, jawel Georgië. Rozenrevolutie, heette dat toen. In Oekraïne hadden we een Oranje Revolutie in 2004, en zo waren er meer.
Maar bij ook al die kleurenrevoluties gold dat de geldstromen waarmee de pro-Westerse oppositie slagkracht kreeg, geen effect zouden hebben gehad als er geen daadwerkelijke, breed gedeelde en diep gevoelde onvrede was. Die oppositie mobiliseerde gevoelens die bestonden. Die kleurenrevoluties werden door werkelijke revolutionaire dynamiek vooruit geduwd maar snel door de pro-Westerse opposities op het zielloze spoor van een neoliberale machtswisseling gezet. De geldstromen van buiten het land veroorzaakten niet de revolutie, maar hielpen voornamelijk ook die revolutie zo veilig mogelijk voor Westerse economische, politieke en strategische belangen te maken… waarmee van zo’n revolutie natuurlijk weinig overbleef.
Concreet: een regering die halfslachtig privatiseerde, autoritair regeerde en zich sterke Russische invloed liet aanleunen, werd vervangen door een regering die iets doortastender privatiseerden, de Russische invloed door Westerse verving, en enige tijd vaak iets minder autoritair optrad tegen opponenten – tot ze stevig in het zadel zat. Zo ging het in Oekraïne, in Georgië, Kirgizië, soms meerdere malen. En het geld dat Westerse stichtingen, vaak met staatsconnecties en met geheime diensten niet heel ver weg, diende om die omwentelingen pro-Westers van karakter te doen zijn. Dat is geen doel dat steun verdient. Tegelijk zie ik niet in met welk recht regeringen wel steun van andere staten of staatsinstellingen – IMF! Wereldbank! – mogen ontvangen, en oppositiebewegingen datzelfde recht zouden mogen ontzeggen. De Georgische staat hoort niet te gaan over de vraag hoe de Georgische oppositie aan haar geld komt.
3. Ja, die wet is verwerpelijk
Maar er speelt tegelijk iets heel anders! Als organisaties die 20 procent of meer van hun geld van buiten Georgië krijgen, als buitenlands agent worden aangemerkt en verder ingeperkt, dan raakt dat niet alleen grote oppositiebewegingen. Juist kleine organisaties in de marge, bewegingen voor arbeidersrechten, autonome media, lopen gevaar. Je zal maar een klein cultureel magazine in een kleinere stad draaiend proberen te houden en een nieuwe computer nodig hebben omdat de oude is bezweken. Je abonnees zijn straatarm, de journalisten doen hun werk goeddeels onbetaald, er is amper geld. Weet je wat? Er zijn vast geestverwante culturele tijdschriften in Frankrijk of Zweden waarvan de abonnees wel iets willen doneren voor een nieuwe PC voor hun noodlijdende collega’s in Georgië. Die nieuwe PC is al snel meer dan 20 procent van het piepkleine budget van het blad, dat daarmee ‘buitenlands agent’ is en extra toezicht te verduren krijgt. Je zal maar actief zijn in een kleine textielvakbond die gesteund wordt door grotere textielvakbonden in Duitsland of de VS. Als die maar niet teveel betalen, want het is al snel meer dan 20 procent. Je zal maar deel uitmaken van een anarchistisch collectief in Tblisi dat graag een printer wil om flyers uit te delen. Er zijn vast kameraden in Italië of Nederland die daar graag een benefiet voor zouden organiseren – maar met die nieuwe wet kan het opgehaalde geld de kameraden in Tblisi de status van ‘buitenlands agent’ opleveren voor iemand er erg in heeft.
Juist kleinere initiatieven die in de marge opereren kunnen met dit soort wetgeving worden klemgezet. En het is niet eens nodig dat een groepering daadwerkelijk 20 procent van het geld uit het buitenland krijgt om verdacht te zijn. Het is genoeg dat de autoriteiten de groepering ervan verdenken om al in de gaten gehouden te worden problemen te krijgen. En natuurlijk geldt hier al helemaal: het gaat de staat in principe niets aan hoe organisaties aan hun geld komen. De wet is principieel onjuist en gevaarlijk repressief van strekking. Ook via een organisatie als het Georgia Fair Labour Platform, een coalitie van vakbonden in Georgie , klinkt protest tegen de wet.(1) Ja, ook die organisatie krijgt steun vanuit het buitenland. Bied jij die organisatie volledige financiële compensatie als die steun vanwege die nieuwe wet zou wegvallen?(2)
Mensen wijzen er ook op dat in Rusland soortgelijke wetgeving het Poetin-bewind een handvat gaf om oppositie steeds verder in te perken en kapot te maken. In Georgië staat het wetsvoorstel dan ook bekend als ‘ de Russische wet’. Mensen zien de maatregel ook als deel van een regeringskoers die meer en meer pro-Russisch wordt. Weliswaar profileert Georgische Dromen zich als pro-Europees. Maar daarvan is steeds minder te merken. Georgische dromen wordt geleid door een zekere Bidzhina Ivanishvili. Die was eerder premier – en nog eerder zakenman. Zijn eigendommen hebben een waarde van zo’n 20 procent van de productie in Georgië.(3) Hij ‘is een soort oligarch die zijn fortuin heeft gemaakt in Rusland in de jaren ‘90 en achter de schermen mogelijk nog politieke banden heeft met Rusland’,(4) aldus Wouter Zweers, werkzaam bij Clingendaal, en als zodanig trouwens niet bepaald onpartijdig want Clingendaal en de NAVO zijn meer dan goede vrienden. Maar dat maakt de observaties van Zweers nog geen onzin.
4. Wat zit er achter die EU-vlag?
Het protest tegen de ‘Russische wet’ is dan ook tegelijk een oproep vanuit de bevolking om koers te wijzigen, weg van de Russische hegemonie, op naar een meer pro-Europese richting. Op de protesten zijn dan ook EU-vlaggen te zien. Bezwaar van mensen in Georgië tegen de 20-procent-wet is naast de rechtstreeks repressieve dimensie, dan ook dat de EU de wet zou kunnen zien als teken dat Georgië nog niet welkom is, want niet democratisch genoeg, kijk maar naar die wet. Dat de EU met dat soort dingen hypocriet handelt – kijk hoe EU-landen zaken doen met de engste despotische staten, kijk hoe ze elf vrijheidsrechten vertrappen waar dat uitkomt – mag zo zijn. Maar dat EU-besluitvorming dit soort maatstaven wel hanteert, is een feit.
Voor linkse en radicale mensen in Nederland mag dat merkwaardig overkomen: de EU is een bolwerk van neoliberaal beleid, en van een steeds hardvochtiger grenspolitiek waarmee vluchtelingen de ellende en de dood in gedreven worden, via Frontex-versterkingen en via verdrinking op zee. Maar voor mensen in Georgië staat die EU symbool voor heel iets anders: meer vrijheid en meer welvaart. De EU wordt tegelijk gezien als tegenwicht tegen het maar al te nabije Rusland, dat ook nog eens 40 procent van het grondgebied van de staat Georgië bezet houdt sinds de Russisch-Georgische oorlog in 2008.(*)
Dat demonstranten in Tblisi met de EU-vlag wapperen terwijl ze door een waterkanon worden weggespoten, drukt een illusie uit, want de EU is er noch voor ieders vrijheid – ga het maar vragen in detentiecentra voor vluchtelingen… -, noch voor ieders welvaart. Maar die illusie is geen reden om tegen die demonstranten te zeggen: bekijk het maar. Tegenover de Georgische autoriteiten en hun politie staan de demonstranten in hun recht! Die demonstranten staan voor een rechtvaardige zaak waar ze opkomen tegen die repressieve 20 procent-wet, voor meer vrijheid, en tegen een groeiend Russisch overwicht op Georgië. Laten we niet vergeten dat Georgië, net als Oekraïne, langdurig een Russische kolonie is geweest, eerst in het tsarenrijk, daarna als onderdeel van de Sovjet-Unie. En het Russische leger staat letterlijk op Georgisch grondgebied, terwijl die EU ver weg is.
Ik vind het spijtig maar helemaal niet onbegrijpelijk dat vrijheidslievende mensen in Georgië daarbij het Westen – EU en ja ook NAVO – als de bondgenoot zien die datzelfde Westen ten diepste niet is. Wie de demonstranten wegzet als – om dat woord ook maar eens te gebruiken – Westerse agenten, enkel omdat ze met een EU-vlag lopen te zwaaien, laat die demonstranten schandalig in de steek en steunt de Georgische oproerpolitie tegenover die demonstranten.(5)
5. Verder!
Intussen zijn er dus die demonstraties! Op dinsdag 7 maart was al zsprake van politie die ‘waterkanonnen en traangas inzette in een poging om duizenden mensen te verspreiden die betoogden op dinsdagavondt nadat het parlement haar initiële steun gaf’ aan de gehate repressiewet. ‘’Sommige betogers gooiden met brandbommen en stenen naar de politie’, lezen we ook nog in The Guardian.(6)
Op 8 maart ging het weer los. ‘Naar schatting tienduizenden mensen demonstreren in de hoofdstad van Georgië tegen een omstreden wetsvoorstel over “buitenlandse agenten”’, aldus de NOS. ‘Net als gisteren heeft de politie traangas en waterkanonnen ingezet om de menigte uiteen te drijven’.(7) Intussen klaagde het gezag over geweld. Er zouden 77 demonstranten opgepakt zijn, en meer dan 50 agenten gewond geraakt! Dat beweert althans het ministerie van Binnenlandse Zaken.(8) Misschien interessanter: het protest vindt ook buiten de hoofdstad plaats: in Batumi was actie op bescheiden schaal, zo viel op sociale media te zien.(9) Dit zou zomaar verder kunnen uitgroeien. Tot wat precies? We gaan het zien…
Noten:
(*) Hier stond 2009, maar dat klopte dus niet. Verbeterd en noot toegevoegd, 13 maart 2023, 14.50 uur.
(1) ‘Workers’ statement against draft laws on “foreign agents”’, 5 maart 2023, Georgia Fair Labour Platform, https://shroma.ge/en/news-en/workers-statement-on-foreign-agents-law/
(2) Met dank voor het idee aan Enchanting Ghost op Twitter. Die schreef: ‘ials je bezwaar maat tegen Weesterse financiele sten (een valide bezwaar, daar het geen welwillende liefdadigheid is), dan wil ik graag een bankoverschrijving zien waarop te zien is welke Georgische media je met een donatie steunt’. Enchanting Ghost op Twitter, 8 maart 2023, https://twitter.com/jamforyou_/status/1633562655301464066
()3 Dato Parulava, ‘Georgians fear their government is sabotaging EU hopes’, Politico.eu, 11 juli 2022, https://www.politico.eu/article/georgian-fear-government-sabotaging-eu-hope/
(4) ‘ “Pro-Europees Georgië” lijkt richting Rusland ter bewegen met nieuwe wet’, NOS, 8 maart 2023, https://nos.nl/nieuwsuur/artikel/2466730-pro-europees-georgie-lijkt-richting-rusland-te-bewegen-met-nieuwe-wet
(5) Zie de waardevolle thread op Twitter van Enchanting Ghost over de redenen waarom in Georgië ene pro-EU-houding zo goed te begrijpen is voor wie naar vrijheid streeft. Enchanting Ghost op Twitter, 8 maart 2023, https://twitter.com/jamforyou_/status/1633561951916703746
(6) ‘Police use water cannon in Georgia to disperse protests at “authoritarian” law’, The Guardian, 7 maart 2023, https://www.theguardian.com/world/2023/mar/07/police-use-water-cannon-in-georgia-to-disperse-protests-at-authoritarian-law
(7) ‘Tienduizenden bij protest Tblisi, weer waterkanon en traangas ingezet’, NOS, 8 maart 2023, https://nos.nl/artikel/2466715-tienduizenden-bij-protest-in-tbilisi-weer-waterkanon-en-traangas-ingezet
(8) ‘Georgian Security Forces Use Force To Break Up Seconsd Day Of “Foreign Agents” Law Protests’, RFE/RL, 8 maart 2023, https://www.rferl.org/a/georgia-opposition-protest-foreign-agent/32308570.html
Peter Storm