Lula, het Amazonegebied en wij

Geplaatst op door

woensdag 4 januari 2023

Lula is nu president van Brazilië, zijn voorganger Bolsonaro is er tussen uit geknepen, heeft de inhuldiging van Lula niet afgewacht en is naar Florida gegaan. Natuurlijk is er opluchting: een nieuwe ambtstermijn voor de fascist Bolsonaro had de al aardig catastrofale afgelopen jaren bijna doen vergeten door nog veel grotere rampspoed te ontketenen. Heel veel mensen zouden dat net zo min overleefd hebben als het Amazone-regenwoud, waar hij agrobusiness ongebreideld destructief ruim baan bood. Meer Bolsonaro had meer dood en verderf betekend, en iets daarvan blijft Brazilië – en de planeet, voor wie het Amazonegebied van immense betekenis is! – bespaard.

Opluchting is dus zinnig, maar waar die overgaat in euforie en feestvreugde, zou ik grote terughoudendheid willen bepleiten. Ja, de sociaaldemocraat Lula zal wat maatregelen nemen die gunstig afsteken bij het beleid van zijn fascistische voorganger. Hoe ver hij daarmee komt, is echter maar zeer de vraag. Dat is deels een kwestie van hoe ver Lula wil gaan. Deels is het een kwestie van hoe ver zijn steenrijke en machtige tegenstanders hem zijn gang laten gaan. En deels is het een kwestie van factoren waar Lula geen greep op heeft omdat ze van ver buiten Brazilië komen. De belangrijkste factor daarvan heet CO2.

In dit verband is de vraag interessant die Andre Pagliarini in The Guardian stelt: ‘Kan Lula de Amazone redden?’ Het artikel geeft het antwoord al meteen in de titel: ‘Gezien zijn staat van dienst zou hij het net voor elkaar kunnen krijgen’.(1) Dat is veel en veel te optimistisch. De kans dat Lula met zijn beleid het Amazone-regenwoud redt, kan begroot worden op nul komma nul. Niet omdat dit immense regenwoud al reddeloos verloren is, al scheelt ook dat nog maar een of twee graden opwarming van de aarde. Wel omdat die redding zaken vereist die buiten zowel de ambitie als vooral de macht van deze president vallen.

Zeker, tijdens zijn eerdere ambtstermijnen werd paal en perk gesteld aan de grootschalige ontbossing die zoveel van het Amazonegebied teistert. ‘Onder Lula kelderde de ontbossing bijvoorbeeld met een verbijsterende 70 procent’, lezen we in het stuk. Nu geven in het verleden behaalde resultaten zelden garanties voor de toekomst, maar er is meer: ook tragere ontbossing is nog steeds ontbossing. Voor een kwetsbaar en waardevol regenwoudgebied als het Amazonegebied geldt: pas 100 procent afname van de ontbossing, een volledige stillegging ervan, komt in de buurt van adequaat. Aan verwoesting-in-slow motion heeft het Amazonegebied te weinig, terwijl die slow motion mensen wel valse geruststelling dreigt te bieden.

The Guardian memoreert positieve eerste stappen in de nieuwe ambtstermijn van Lula, een decreet hier, een benoeming daar. Ik geloof het meteen. Ik lees dat Lula ‘zero ontbossing’ en ‘zero broeikasgas-uitstoot in de energie-matrix’ wil. Fijn. Maar ik lees ook dit: ‘Brazilië heeft geen ontbossing nodig om haar strategische agrarische grens te handhaven en uit te breiden’. Hij wil dus geen ontbossing, maar wel de agrarische bedrijvigheid op peil houden en verder doen groeien. Hoe gaat hij dat doen? En vooral: waar zal die groei van de agrarische bedrijvigheid gaan plaatsvinden? In het hartje van Rio de Janeiro? Of toch in zones die gevaarlijk dicht bij, zo niet in, het Amazonebekken liggen?

Hierbij dient te worden vermeld dat het bij die agrarische bedrijvigheid dus gaan om agrobusiness, gericht op de export. Die agrobusiness vertegenwoordigt een machtige kapitalistische sector, in een op productie voor export gerichte Braziliaanse economie. Die sector steunde Bolsonaro volop, terwijl Bolsonaro die sector faciliteerde in haar regenwoudverwoestende activiteiten. Aan de houding en prioriteiten van die sector is met de nederlaag van Bolsonaro weinig veranderd, en de macht van deze bedrijfstak is niet gebroken. Als Lula (*) de ‘strategische agrarische grens op peil houden en uitbreiden’ wil, dan ontkomt hij er niet aan om die sector tegemoet te komen. Dan krijg je in het gunstigste geval een compromis tussen regenwoudbehoud enerzijds en het verdienmodel van de agrobusiness. Dat word een beetje regenwoudbehoud, oftewel verwoesting-in-slow motion, zoals onder Lula’s eerdere ambtstermijnen. Het is simpelweg niet goed genoeg.

Maar het is nog erger. Lula (*) is deels populair om dat hij luistert naar arme mensen, en als president ook echt wel iets voor arme mensen heeft gedaan. Veel van de mensen die op hem gestemd hebben, hopen dat Lula dat nu weer gaat doen. Alle kans dat Lula dat ook gaat proberen. Maar hoe, en voor wiens rekening? In zijn eerdere ambtstermijnen viel armoedebestrijding te betalen uit een florerende, snelgroeiende economie, met gunstige exportcijfers. Van die snelle economische groei is, deels vanwege wereldwijde economische problemen, deels wegens jaren van Bolsonaro, weinig over. Om aan geld te komen voor sociale projecten zal Lula die groei, en vooral de export sterk moeten aanjagen, geld moeten lenen, of allebei. Of hij zal de hele kapitalistische structuur van Brazilie overhoop moeten gooien, maar dat is hij in het geheel niet van plan. De man is sociaal-democraat, hooguit. Lula gaat dus hooguit armoede bestrijden binnen kapitalistische kaders en verhoudingen.

Geld lenen kan maar met mate, en als de staatsschulden uit de hand lopen, dan krijgt Lula de beruchte dringende adviezen van het IMF die hij dan moet opvolgen om aan kredieten te komen. We weten wat voor adviezen dat doorgaans zijn, en het stimuleren van een exportgerichte economie hoort doorgaans daarbij. Dus, via de ene of via de andere route: de hoofdrol van die exportsector duikt steeds weer op. En export betekent, gezien de structuur van de Braziliaanse economie, dus weer die agrobusiness. Plat gezegd: om mensen uit de armoede te halen, moet Lula die agrobusiness – met haar destructie, met haar ontbossing, met haar knokploegen om iedereen die in de weg staat weg te terroriseren – niet al te zeer in het harnas zien te jagen. En dat betekent alweer: de aantasting van het Amazonegebied zal doorgaan, zij het waarschijnlijk een stuk langzamer dan onder Bolsonaro.

Er is nog een beperking, waar Lula niet verantwoordelijk voor is, althans niet meer dan jij en ik. Het Amazonewoud gaat ten gronde, niet alleen vanwege agrobusiness en ontbossing in Brazilië zelf. Het Amazonewoud gaat ten gronde vanwege de wereldwijde temperatuurstijging, en die temperatuurstijging wordt veroorzaakt door de wereldwijde toename van broeikasgas in de atmosfeer, en die toename wordt veroorzaakt door de uitstoot van broeikasgassen, vooral CO2, vanwege energiewinning, industrie, vervoer van auto tot en met vliegtuig, en niet te vergeten vanwege vooral industriële veehouderij. En dat broeikasgas houdt zich niet aan staatsgrenzen. Dus zelfs al zou Lula binnen 24 uur een volledige stopzetting van de ontbossing weten te realiseren – vrij onwaarschijnlijk, zoals ik heb laten zien – , dan nog gaat de ondermijning van het regenwoud in het Amazonegebied door.

Wanneer die tot volledige teloorgang van het regenwoud leidt? Moeilijk te zeggen. Ik las kort geleden een huiveringwekkend boek waarin de gevolgen van de door menselijk ingrijpen teweeggebrachte temperatuurstijging per graag wordt geschetst – bij 1 graad stijging valt dit te verwachten, bij 2 graden wordt het dat… en zo verder tot en met 6 graden. Natuurlijk gaat het daar ook over het Amazonegebied. Dat gaat, als we zo doorgaan met de uitstoot van broeikasgas, finaal en volledig en letterlijk in rook en vlammen op. Mark Lynas, auteur van het boek, beschrijft een aanzet tot die naderende catastrofe in het hoofdstuk over de gevolgen van een temperatuurstijging van 2 graden. ‘Het hele Amazonegebied tot in de oostelijke Andes wordt compleet weggevaagd als gevolg van de heftigste droogterespons waar ook ter wereld’ – een droogte die door een temperatuurstijging van 2 procent volgens een reeks prognoses het Amazonegebied zou treffen. Die 2 graden temperatuurstijging is griezelig dichtbij.

Misschien zijn de prognoses te somber. Misschien zijn ze nog veel te optimistisch. Maar om te voorkomen dat het Amazone-regenwoud verschroeit is dus echt iets meer nodig dan hopen dat Lula de ontbossing weet te stoppen. Om dat te voorkomen dienen wij – letterlijk ook jij en ik – alles op alles te zetten om de uitstoot van broeikasgas tegen te gaan. Die temperatuurstijging bedwingen we enkel als we volledig breken met welke productietak dan ook die fossiele brand- en grondstoffen verbruikt en daarmee CO2 in de atmosfeer blijft brengen. Die temperatuurstijging bedwingen we enkel als we tevens onze medwewerking weigeren aan de diervernietigende en tevens broeikas producerende agro-businesss en vooral die in dustriele veehouderij. Er is dus voor ieder van ons iets te doen. Dat gaat van het weigeren in een vliegtuig te stappen, het kappen met eten van dierlijke producten tot en met het helpen blokkeren van treinen vol met kolen.

Noten:

(*) Op beide plekken waar dit symbool staat stond eerst dus Bolsonaro, maar bedoeld is natuurlijk Lula. Een alwerte lezer maakte me er op attent dat dit niet kon kloppen. Dank, en gecorrigeerd (noten en correctie doorgevoerd 4 janauri 2023, 22.59 uur).

1 Andre Pagliarini, ‘Can Lula save the Amazon? His record shows he might just pull it off’, The Guardian, 3 januari 2023, https://www.theguardian.com/commentisfree/2023/jan/03/lula-protect-amazon-brazil-bolsonaro

2 Mark Lynas, ‘Zes graden’, (Utrecht 2020), pag. 123; het boek is een vertaling van Mark Lynas, “our Final Warning -Six Degrees of Climate Emergency’ (London 2020).

Peter Storm