Speldenprikken tegen het systeem: een strategie tegen klimaatcatastrofe (deel 1)

woensdag 10 maart 2021

Bestrijding van de klimaatcatastrofe duldt geen uitstel, geen vertraging. Dag in dag uit onderstrepen nieuwe feiten en inzichten de urgentie. Maatregelen die vijftien jaar voorbereiding kosten zijn geen serieus antwoord, maar een afleidingsmanoeuvre. We hebben stappen nodig die meteen gezet kunnen worden en ogenblikkelijk beginnen te werken ook. Stappen waarvoor we niet hoeven te wachten op politici, aandeelhouders en directeuren, maar die we meteen zelf kunnen gaat zetten. Een van die stappen? Veganisme, en dan ook uitgebreid tot collectieve actie en en zij aan zij met geestverwante sociale strijd. Maar er zijn er meer.

Hoe snel de klimaattoestand ernstiger wordt, deelde het KNMI ons op 4 maart 2021 mee.(1) De anderhalve graad temperatuurstijging – veelal als belangrijke grens beschouwd waar beneden de ellende nog enigszins te overzien is – zou wel eens sneller bereikt kunnen worden dan we tot voor kort dachten. ‘In het meest ongunstige geval wordt die 1,5 graad al in 2030 bereikt. Het kan ook iets later worden, maar 2030 is het eerste punt waarop dit zou kunnen gebeuren, en dat vind ik al zeer bedreigend”, aldus KNMI-directeur Gerard van der Steenhoven.

Het kan dus ook nog wat langer duren dan die negen jaar: ‘het kan ook tien of twintig jaar later zover zijn, in 2040 of 2050, zegt het KNMI.’ Weinig troostrijk, want ook dat is al heel snel. Het beleid dat op de rails staat, is veel en veel te weinig. ‘Mondiaal leiden alle afspraken die nu op tafel liggen, tot drie graden opwarming. Dat is niet goed.’ En dat zijn dan nog maar afspraken. Over de nakoming hebben we het nog niet eens. Er zijn drastischer stappen nodig, en in hoog tempo ook.

Thorium en waterstof

Tegen deze achtergrond ga ik eens kijken naar een paar ideetjes om aan alternatieven voor fossiele energiebronnen – gas, kolen, olie – te komen. Er is in verkiezingstijd 2021 in Nederland veel te doen over kernenergie. Geen goed idee, legde ik in een eerder stuk al uit.(2) Niet veilig genoeg, maar in dit verband belangrijker: het duurt te lang voor je er andere energiebronnen mee vervangt en dus impact op de CO2-uitstoot zou hebben. Er zijn diverse andere energieprojecten die de laatste tijd aandacht trekken.

Er is bijvoorbeeld kernenergie uit een thoriumcentrale.(3) Veel en veel schoner dan de gangbare kernenergie met ‘tot wel duizend maal minder’ kernafval. ‘Ook blijft het afval veel minder lang gevaarlijk. De radioactiviteit wordt in 300 jaar afgebouwd. Ter vergelijking: plutonium uit Borssele heeft een halveringstijd van 24.000 jaar. Een thoriumcentrale kan zelfs kernafval van een reguliere kerncentrale opbranden, zodat je daar ook van af bent.

Doen dus, zo’n thoriumcentrale? In ieder geval niet als het er om gaat de klimaatcatastrofe te keren! Al die voordelen heb je namelijk pas als de boel draait. Zover is het niet. ‘De technologie is nog niet – en zeker nog niet op grote schaal – in de praktijk bewezen’. Er is wat geëxperimenteerd, maar slechts vrij kleinschalig. ‘Thorium in kerncentrales staat daarom nog in de kinderschoenen.’ Voordat je een thoriumcentrale dus up and running hebt, zijn er weer jaren verstreken. ‘In 2035 kan er maximaal een proefreactor staan’. Maar in 2030 is die anderhalve graad temperatuurstijging dus al in beeld! Hetzelfde probleem dus als met ‘gewone’ kernenergie: hoe veilig of onveilig het ook precies is, het is gewoon te laat.

Iets dergelijks geldt voor nog zo’n techno-fix-project, nog zo’n prachtige nieuwe vorm van energiewinning: waterstof. Dat wordt nu al via op fossiele energiebronnen draaiende centrales gemaakt, maar dat kan ook door middel van wind en zonne-energie. ‘En op momenten dat de stroomvraag groter is dan het aanbod, krijgen we weer stroom uit een waterstofcentrale. Ook daarbij komt geen CO2 of andere vervuiling vrij’, aldus professor Ad van Dijk. Die waterstof kan dus worden opgeslagen, en dan ingezet worden op het moment dat er bijvoorbeeld weinig wind en/of zin is, als een soort buffer. Daarnaast kun je met die zogeheten ‘groene’, want relatief schoon geproduceerde, waterstof, ook schonere staalproductie verwezenlijken en huizen verwarmen.

Helemaal begrijpen doe ik de technische kanten allemaal niet, maar dat het sloten geld gaat kosten is duidelijk. Dat een reeks grote bedrijven er rendement en concurrentievoordeel – of minstens het voorkomen van achterstand – uit denken te halen is eveneens helder. Maar alweer: de tijdsfactor! ‘Over negen jaar moeten ze zo al voor 3 a 4 gigawatt aan groene waterstof kunnen produceren’, aldus Ad van Wijk, een professor van de TU Delft die duidelijk fan is van het idee. Andere fans zijn een reeks energiebedrijven van gasunie tot Eneco,Vattenfall en Essent. ‘Ook Greenpeace en Milieudefensie staan achter het plan’, lees ik nog.(4) Welnu, ik dus niet.

Nodig: snelle aanpak, zelf doen

Inzetten op grote industriële projecten die pas na geruime tijd enig effect op de CO2-uitstoot zullen brengen, dat is nu precies niet wat we nodig hebben. Dit soort projecten kosten slopen geld dat beter te benutten is. Aan de bestrijding van de klimaatramp hier en nu – en niet pas over negen jaar – voegt het niets toe. Het wekt allemaal wel de suggestie dat men goed en schoon bezig is, en voedt daarmee ook nog eens een soort van valse geruststelling. Niet in meegaan. Al die technieken hebben wellicht op zichzelf enig nut. Maar als antwoorden op de acute klimaatramp zijn ze misplaatst.

Wat voor antwoorden hebben we dan nodig? Ik zou graag drie voorwaarden stellen.

De eerste voorwaarde is: het moet meteen in werking gesteld kunnen worden, en onmiddellijk effect beginnen te krijgen op de uitstoot van broeikasgas, op de opname van bijvoorbeeld CO2 uit de atmosfeer en/of op het vasthouden ervan. Alles wat jaren duurt om neer te zetten en nog eens jaren om operationeel te maken, valt wat dit betreft dus af.

De tweede voorwaarde is: het dient zelf weinig tot geen energie en hulpbronnen te kosten. Eerst energie en materialen inzetten om later meer energie te sparen is een omweg waar we gewoon geen tijd meer voor hebben. We moeten als maatschappij niet zozeer van alles doen, bouwen, vervaardigen, ontwerpen, produceren. We moeten vooral dingen achterwege laten, stilleggen, stopzetten. We hebben de planeet een bezettingsregime opgelegd waarmee we onder meer het klimaat verregaand op hol doen slaan. Het is een bezettingsregime waarmee planten en dieren worden vertrapt en misbruikt. In ditzelfde bezettingsregime worden mensen geketend aan fabrieken en machines, om in het gareel te worden gehouden door security en repressie in allerlei vormen, ten bate van heersers die de natuur net zo behandelen als de ondergeschikte mens: als middel voor zelfverrijking en machtsuitbreiding.

Het begin van wijsheid is: het ontmantelen van dat bezettingsregime. Door dingen na te laten, wordt de noodzaak tot energieverbruik minder, en kun je dus vervuilende energiebronnen gewoon dichtgooien zonder de eindeloos groeiende druk ze door andere energiebronnen te vervangen. Zo voorkom je ook dat je weliswaar een schonere energievoorziening en productiewijze op poten zet, maar in het voorbijgaan wel de resterende niet-menselijke natuur, plantengroei en dierenleven, steeds verder ontregelt en vernietigt. Die natuur is bestaansvoorwaarde voor menselijk leven. Die natuur is tegelijk een waarde op zichzelf, geen gebruiksartikel voor mensen. En die natuur is de beste bondgenoot die we ons kunnen wensen tegen de klimaatramp!

De derde voorwaarde is: het dient door onszelf, door jou en door mij, in gang gezet te kunnen worden. Stappen zijn goed als we er geen bedrijfsdirecties en politici voor nodig hebben om ze door te voeren. Klimaatpolitiek aan bedrijven overlaten betekent dat rendement en winst een minstens zo belangrijk doel zullen blijven als milieu. We laten het initiatief dan in handen van instituties en personen wiens prioriteiten en methoden ons nu juist in de ellende hebben helpen storten. Klimaatpolitiek via ‘de politiek’ betekent de zaken overlaten aan lieden die, in samenspraak met voornoemde bedrijven en bedrijfsbestuurders, de winst en de macht keer op keer voorrang geven boven natuur, milieu, aan welzijn in een solidaire vrijheid. Gevestigde politiek, kapitalistische productiewijze en de mensen die deze politiek en productiewijze veelal ten eigen bate besturen: het zijn geen goede vrienden van natuur en milieu, en dus ook niet van ons. We hebben op deze krachten en mensen ook weinig tot geen grip, geen controle. Willen we deze planeet en het leven er op redden, dan zullen we die taak niet uit kunnen besteden aan precies diegenen die alsmaar bezig zijn haar te slopen omdat hun rol in het systeem dat van hen eist.

Klimaatpolitiek is dus directe actie, eigenhandig stappen zetten, individueel en gezamenlijk, tegen de logica van winstbejag en gecentraliseerde machtsuitbreiding in. Aan wat voor stappen valt dan te denken? Wat kunnen we doen, in het hier en het nu, alleen en vooral ook steeds meer samen? Hoe kunnen we de bronnen van broeikasgas bestrijden en ertoe bijdragen dat de hoeveelheid van dat gas in de atmosfeer niet langer toeneemt maar terug gaat lopen?

(wordt vervolgd)

Noten:

1 Heleen Ekker, ‘KNMI: 1,5 graad opwarming mogelijk al over negen jaar bereikt’, NOS, 4 maart 2021, https://nos.nl/artikel/2371217-knmi-1-5-graad-opwarming-mogelijk-al-over-negen-jaar-bereikt.html

2 Peter Storm, ‘Blokkeer die kerncentrales, behoud de bossen!’, 3 maart 2021, https://peterstormt.nl/2021/03/03/blokkeer-die-kerncentrales-behoud-de-bossen/

3 Frans Balkenende, ‘Thorium en klassieke kerncentrale, het verschil tussen een diesel en een embryo’, PZC, 3 maart 2021, https://www.pzc.nl/zeeuws-nieuws/thoriumreactor-en-klassieke-kerncentrale-het-verschil-tussen-een-diesel-en-een-hybride-auto-br~a6082bbf6/

4 ‘Energiebedrijven roepen kabinet op “waterstofboot niet te missen”’, Nu.nl, 4 maart 2021, https://www.nu.nl/klimaat/6119767/energiebedrijven-roepen-nieuw-kabinet-op-waterstofboot-niet-te-missen.html

Peter Storm