Lawrence Ferlinghetti, dichter en rebel, RIP

woensdag 24 februari 2021

Lawrence Ferlinghetti RIP Stem van wijsheid, humor en verzet

Lawrence Ferlinghetti is nu ook dood. Hij trad daarmee op 22 februari in de voetsporen van Allen Ginsberg (overleden in 1997), Jack Kerouac (overleden in 1969), William S. Burroughs (overleden in 1997), Gregory Corso (overleden in 2001). Alle vijf worden ze gerekend tot de Beat Generation, al voelden zich zich lang niet allemaal thuis achter dat etiket. Ferlinghetti bijvoorbeeld niet. Maar zijn rol rond die Beat Generation was belangrijk. Zijn eigen werk en leven is dat ook. Hij was een rebels dichter en persoon, op een geheel eigen, originele manier. Niet voor niets noemt ook de keurige BBC hem een ‘dichter, uitgever en activist’.(1)

Die Beat Generation was de verzamelnaam voor een literaire en tegelijk ook cultuurkritische richting in de Amerikaanse literatuur. Dichters uit deze richting maakten poëzie die primair bedoeld was om te worden voorgedragen. Die gedichten gaven dan vooral rechtstreekse ervaringen van het leven, en impressies vanuit het binnenste van bewustzijn en onderbewustzijn, weer. ER was een nadruk op spontaniteit en directe ervaring. Ervaringen met drugs klonken door. Over seksualiteit werd openlijk gesproken. Bij met name Kerouac en Ginsberg was er van flinke invloed van Oosterse filosofie, religie en mystiek sprake. De schrijvers kenden elkaar, leefden soms langer in hetzelfde huis, er was echt sprake van een scene. Aanvankelijk was New York hun thuisbasis, later verhuisde de scene naar de Westkust van de VS, naar San Francisco. Dan zitten we in de jaren vijftig van de vorige eeuw.

In de keus voor directe ervaring, sensualiteit en open seksualiteit, niet-christelijke inspiratiebronnen, jazz en drugs, stond het gezelschap haaks op het dominante culturele dogma in de toenmalige VS. Het was, zo vonden gezagsgetrouwe conformistische burgers, een nogal wanordelijk gezelschap. Veel van de thematiek van de Beat Generation werkte in de jaren zestig door in de alternatieve scenes, de tegencultuur van hippies en communes die zich in die jaren wijd verspreidde. Allen Ginsburg kon je, chantend en mediterend, nogal eens aantreffen op demonstraties tegen de Vietnamoorlog. Ook Ferlenghetti was daar te vinden. Niet alle Beat-schrijvers gingen het radicale linkse pad op. Hoe nonconformistisch Kerouac’s reisbeschreiving in zijn roman On the Road ook was, politiek gesproken was hij een conservatieve katholiek die van links niets moest hebben en zelf sympathie had voor communistenjager senator McCarthy. Het makat het boek niet minder baanbrekend, het was in feite een road movie in rollend voortdenderend proza.

Dichter Ginsberg was dus nadrukkelijk wel een radicaal, en dat gold ook voor de schrijver Burroughs. Beiden waren openlijk homoseksueel, ook in hun geschreven werk was daar expliciet over. Sowieso kreeg lichamelijkheid en seksualiteit bepaald geen verborgen plek in hun schrijven. Ook drugs werden, met name door Burroughs, heel expliciet benoemd en beschreven. In de jaren vijftig was zoiets openlijk revolutionair, en beiden kregen dan ook een proces aan hun broek, een soort van juridische censuur. Vrijspraak was het resultaat. Dat ging dan over de roman Naked Lunch van Burroughs en het prachtige meeslepende gedicht Howl van Ginsberg. Met de vrijspraak in beide rechtszaken werd staatscensuur wegens ‘obsceniteit’ een tamelijk kansloze zaak in de VS.

Maar ik wilde het over Ferlinghetti hebben! Ik kende zijn naam, maar ik was en ben nauwelijks vertrouwd met zijn werk. Ik wist veel minder van hem dan van de maatschappelijke rebellen Ginsberg en Burroughs. Zoals vaker blijkt dan pas bij zijn dood dat ik daarmee iets heb gemist. Uit In Memoriams en interviews weet ik inmiddels meer over Ferlinghetti. Het is een te late kennismaking, die me echter bevalt. Hij was belangrijk als schrijver, maar ook als radicaal en op een bepaalde manier ook als organisator van literatuur en radicalisme.

Misschien ligt zijn belangrijkste verdienste wel op dat laatste vlak. Hij richtte samen met iemand anders de boekwinkel City Lights op, in San Francisco. Daar werden voornamelijk paperbacks verkocht, en dat was in de boekwinkelbranche hoogst ongebruikelijk. Zo werd literatuur opeens veel en veel toegankelijker. Je kon er ook op alle dagen terecht, en ook dat was niet gangbaar. En je kon er dus gewoon gaan zitten lezen. Er hing een bord: ‘Kies een boek, ga zitten, en lees’.(2) Als je die instructie in andere boekhandels opvolgt, hijgt er meteen iemand in je nek: ‘Kunt u het vinden’,Of: ‘Het is hier een winkel, geen bibliotheek!’ Maar City Lights was (en is?) niet zomaar een winkel. City Lights was (en is?) een als winkel en uitgeverij vermomde vrijplaats voor cultureel radicalisme en literatuur. Ja, het bestaat nog steeds trouwens.

Interessant was de policy jegens winkeldiefstal. Er hing een bord: ‘We bellen de politie niet voor boekendieven. Maar ze worden misschien wel publiekelijk beschaamd’. Gregory Corso, ook een Beat Generation-auteur, deed ooit een greep in de kas. De bar – niet de winkel zelf – haalde de politie erbij. Mensen van de winkel waaronder Ferlinghetti, gingen ‘s nachts langs bij Corso om hem te waarschuwen: je kunt maar beter een tijdje de stad uit gaan. Dat geld kregen ze wel terug. ‘We hielden het gewoon in van zijn royalties. Dat leek ons het beschaafde ding om te doen’ vertelde Ferlinghetti in 2015 in een interview.(3)

City Lights werd tegelijk een uitgeverij van allerlei nonconformistisch en radicaal spul. Toen Ferlinghetti lucht kreeg van dat scandaleuze gedicht Howl, stuurde hij Allen Ginsberg een telegram: ‘I GREET YOU AT THE BEGINNING OF A GREAT CAREER. STOP. WHEN DO I GET THE MANISCRIPT OF HOWL?’(4) Ga ik dat vertalen? Ik denk het niet. Howl werd dus uitgegeven door City Lights.

Het proces wegens obsceniteit maakte hem niet bang. Hij had de American Civil Liberties Union gevraagd om de zaak op te pakken, en zei zelf: ‘Ik was niet bezorgd. Ik was jong en dwaas. Ik bedacht me dat ik een boel leeswerk gedaan kon krijgen in de gevangenis, en ze zouden me niet voor altijd daar binnen houden. En sowieso zou het het boek op de kaart zetten.’(5) Op de kaart staat het boek nog steeds. In mijn boekenkast staat een exemplaar. Een klein boekje, in de Pocket Poets Series van City Lights. Ik heb de tweeëndertigste druk, uit 1983. Inmiddels staat de score op vijftig herdrukken.(6) De populariteit van Howl is natuurlijk terecht, en al had Ferlinghetti niets anders met zijn leven gedaan dan dit werk een grote boost geven, dan was ik al blij met hem.

Een dichter die zich niet door censuur laat imponeren, en die winkeldiefstal geen zaak voor de politie vindt maar iets om zelf verstandig te regelen, een dichter die ook actief was rond protesten tegen oorlog. Het zal geen grote verbazing wekken dat Ferlinghetti zichzelf aanduidde als anarchist. ‘Hij hoopt op een revolutie.’ Lezen we in een interview uit 2019. ‘De moeilijkheid is, zegt hij, “de VS is niet klaar voor een revolutie.”, aldus Ferlinghetti.” het zou een hele nieuwe generatie vereisen, niet toegewijd aan de verheerlijking van het kapitalisme” zegt Ferlinghetti, grinnikend. “Een generatie die niet in de val zit van ik, ik, ik.”'(7)

Ferlinghetti zag de gevangenis kennelijk wel eens van binnen, zoals dte verwachten een beetje anarchist. De reden? ‘In januari 1968 werd Ferlinghetti tot 17 dagen in de Alameda County jail veroordeeld wegens protesteren bij een militair rekruteringscentrum in Oakland’.(8) Zijn radicalisme bleek bestand tegen de rechtse tegenwind. In 2017 schreef hij een gedicht met de sprekende titel: Trump’s Trojan Horse’.

Maar dat is niet waar ik mee wil afsluiten. Een beetje gesnuffel in zijn werk bracht me bij een gedicht uit de hoogtijdagen van de Beat Generation: Dog.(9) Het maakt deel uit van zijn befaamde dichtbundel ‘Coney Island of the Mind: Poems’. In het gedicht wordt de wereld van orde en gezag, van congresleden en politie, bezien vanuit de wijze ogen van een straathond.

‘The dog struts freely in the street’, lezen we bij herhaling. Een passage:

The dog struts freely in the street/ past puddles and babies/ cats and cigars/ poolrooms and policemen / He doesn’t hate cops/ he simply has no use for them/ and he goes past them/

(…)

he would rather eat a tender cow/ than a dead policeman/ than a tough policeman/ though both would do’

Lees het hele gedicht maar eens. Misschien een tip: lees het hardop! Laat het ritme je meenemen en de beelden tot je doordringen.

Lawrence Ferlinghetti: een stem van wijsheid, humor en verzet. Het ga hem goed, juist ook nu hij er niet meer is.

Noten:

1 ‘Lawrende Ferlinghetti: US poet and publisher dies age 101’, BBC, 24 februari 2021, https://www.bbc.com/news/entertainment-arts-56179841

2 James Campbell, ‘Lawrence Ferlinghetti Obituary’, 23 februari 2021, https://www.theguardian.com/books/2021/feb/23/lawrence-ferlinghetti-obituary

3 Colin Robinson, ‘Interview: Lawrence Ferlinghetti: “most of the poets were on something but somebody had to mind the shop”’. The Guardian, 4 juli 2015, https://www.theguardian.com/books/2015/jul/04/lawrence-ferlinghetti-interview-poets

4 Colin Robinson, ‘Interview: Lawrence Ferlinghetti: “most of the poets were on something but somebody had to mind the shop”’. The Guardian, 4 juli 2015, https://www.theguardian.com/books/2015/jul/04/lawrence-ferlinghetti-interview-poets

5 Sian Cain, ‘Lawrence Ferlinghetti, poet and founder of City Lights bookshop, dies at 101’, The Guardian, 23 februari 2021, https://www.theguardian.com/books/2021/feb/23/lawrence-ferlinghetti-poet-founder-city-lights-bookshop-dies-aged-101

6 James Campbell, ‘Lawrence Ferlinghetti Obituary’, 23 februari 2021, https://www.theguardian.com/books/2021/feb/23/lawrence-ferlinghetti-obituary

7 ‘Interview: City Lights founder Lawrence Ferlinghetti: “The US isn’t ready for revolution”’, The Guardian, 20 maart 2019, https://www.theguardian.com/us-news/2019/mar/19/lawrence-ferlinghetti-turns-100-interview-city-lights

8 Brett Wilkins, ‘Lawrence Ferlinghetti – Poet, Publisher, and Activist – Dies in his Beloved San Francisco at Age 101’, Common Dreams, 23 februari 2021, https://www.commondreams.org/news/2021/02/23/lawrence-ferlinghetti-poet-publisher-and-activist-dies-his-beloved-san-francisco-age

5 Sian Cain, ‘Lawrence Ferlinghetti, poet and founder of City Lights bookshop, dies at 101’, The Guardian, 23 februari 2021, https://www.theguardian.com/books/2021/feb/23/lawrence-ferlinghetti-poet-founder-city-lights-bookshop-dies-aged-101

Peter Storm