Uitgeleverd aan corona

(Longread)

donderdag 13 augustus 2020

Onderstaand schreef ik dinsdag voor Konfrontatie. Daar lees je het al. Hier nu ook, maar dan met een enkele aanvulling vanwege de actualiteit, een daarom aangevulde voetnoot acht en een nieuwe voetnoot negen.

Uitgeleverd aan Corona

We worden uitgeleverd aan dat akelige virus. We worden opgezadeld met een beleid waardoor dat virus zich kan blijven verspreiden, waardoor mensen besmet blijven raken, waardoor mensen ziek blijven worden, waardoor mensen in ziekenhuizen belanden, op de IC, en waardoor mensen uiteindelijk sterven. Niet allemaal. De meesten niet. Maar te veel wel. En wie niet sterft, wordt te vaak akelig en erg langdurig ziek. Daar worden we aan uitgeleverd: aan een akelig virus, aan een nare ziekte. Het gebeurt moedwillig. Het gebeurt willens en wetens. En we tolereren het nog ook, op enkele scherpe critici na. Hulde in dit verband aan de geenszins feilloze maar wel zeer verstandige mensen van Containment Nu!(1)

1.

Degenen die ons aan dat virus uitleveren hebben namen en functies. Ze heten Mark Rutte, premier van Nederland, Hugo de Jonge, minister tegen de volksgezondheid, Jaap van Dissel, de chef van de instelling die ten onrechte de naam Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieuhygiëne (RIVM) heeft. Er zijn er nog wel meer. Ze doen alsof ze een pandemie bestrijden. Maar het is niet waar. Wat ze doen is de pandemie beheersbaar houden. We mogen besmet raken, ziek worden en doodgaan. Als we het maar niet allemaal tegelijk doen. Als we maar niet allemaal op de ICs belanden, want dan dreigt overbelasting van de zorg en maatschappelijke ontwrichting. Voor Rutte, De Jonge en Van Dissel is het in de kern geen gezondheidsvraagstuk. Het is een managementsvraagstuk.

Gezondheidsexperts zijn er vrij open over. Hier hebben we bijvoorbeeld Louis Kroes, hoogleraar in de virologie aan het LUMC. ‘Onze inspanningen zijn er niet op gericht om het virus te verslaan maar om overbelasting van de zorg te voorkomen. Dat is altijd de graadmeter van het beleid geweest.’ Hier spreekt voorzitter van het Landelijk Netwerk Acute Zorg, Ernst Kuipers: ‘Het is prettig dat het aantal besmettingen zo laag is en de maatschappij toch door kan draaien. En helemaal naar nul krijgen we het toch niet. We moeten er nu voor zorgen dat het aantal opnames laag blijft, en we niet met een vol ziekenhuis de herfst ingaan’.(2) Beperking, beheersing, dat is het devies. Voorkomen en genezen zijn hooguit secundaire doelen.

Halen we Ruttes’ infame toespraak van 16 maart er nog eens bij.(3) Ik ga het niet eens uitgebreid hebben over dat enge verhaal over groepsimmuniteit dat hij onder druk van kritiek al snel – maar weinig geloofwaardig – weer inslikte. Ik ga het hebben over de drie beleidsopties die hij schetste. Als tweede in zijn rijtje noemt hij ‘het virus ongecontroleerd zijn gang laten gaan’. Waarom mag dat niet? ‘Daamen zou ons zorgsysteem in de piek van besmetting volkomen overvraagd worden, waardoor er niet genoeg capaciteit zou zijn om kwetsbare ouderen en andere patiënten met ene hoog risico te helpen.’ Anders gezegd: de zorg mag niet instorten. Het argument tegen onbeheerste verspreiding is dus niet: dan gaan er te veel mensen dood, dan worden er teveel mensen ziek. Nee: we mogen ziek worden, zolang de zorg het maar aan blijft kunnen.

‘Het derde scenario is dat we eindeloos proberen het virus tegen te houden’. Ook geen goed plan, volgens Rutte. ‘Dat betekent dat het land helemaal op slot gaat.’ En dat zou lang moeten duren ook, ‘een jaar of langer, met alle gevolgen van dien’. Je hoeft geen al te grote cynicus te zijn om te vermoeden dat voor Rutte bij die gevolgen vooral aan de Heilige Economie wordt gedacht. ‘En als het al mogelijk zou zijn – om mensen alleen met toestemming uit huis te laten komen – dan nog kan het virus meteen de kop weer op steken als de maatregelen worden ingetrokken.’ Volledig uitbannen van het virus kan volgens hem alleen met totale lockdown, die je zeer lang moet volhouden en zelfs moet herhalen. Het is niet waar. Er zijn andere opties. Een serieus beleid van testen, traceren en isoleren, iets waar de WHO vanaf een vroeg stadium nadrukkelijk voor pleit.

Nergens in de toespraak van Rutte echter een hint van inzicht dat je,via uitvoerig en pro-actief testbeleid, kunt uitvinden waar het virus zich bevindt, en dan via contactonderzoek en het isoleren van besmette mensen verspreiding zeer effectief kunt tegengaan. Taiwan koos voor die optie, en hield de uitbraak zeer beperkt – zonder totale lockdown. Nieuw Zeeland koos voor ene soortgelijke aanpak, maar zag zich tot ene stevige lockdown genoodzaakt om de pandemie af te remmen. Maar het drong door grondig testbeleid de uitbraak in hoog tempo terug, en heeft sindsdien nog maar locale uitbraken van het virus te behappen. De resultaten van Nieuw Zeeland kon Rutte in maart niet weten, maar dat er in Taiwan en Vietnam succesvol werd opgetreden was vroegtijdig bekend. Het hele woordenrijtje ‘testen, contactonderzoek, isoleren van besmette mensen’ komt in de hele toespraak van Rutte niet voor. Rutte deed het ten onrechte voorkomen dat het enige wapen om het virus volledig de kop in te drukken, uit totale en langdurige lockdowns bestond. Van Dissel sprak hem bepaald niet erg tegen. Dat doet hij eigenlijk nog steeds niet.

Zo redeneerde Rutte toe naar zijn voorkeursoptie: ‘maximaal controleren’, in zijn woorden. Dat betekent ‘dat we proberen met maatregelen de piek in het aantal besmettingen af te vlakken en uit te smeren over een langere periode.’ Waarom? Komt-ie weer. ‘Met deze aanpak (…) bouwen we immuniteit op en zorgen we dat de zorg het aankan. Met als doel dat de verpleeghuizen, de thuiszorg, de de ziekenhuizen en vooral de intensive-care niet overbelast raken. Zodat er steeds voldoende capaciteit is de mensen te helpen die het meest kwetsbaar zijn.’ Nergens spreekt hij de wil uit om mensen het virus, de ziekte en de dood sowieso te besparen. Zorgcapaciteit intact houden is zijn hoogste doel. Mensen gezond houden is dat dus niet. En mensen gezond houden is dan ook niet wat er de maanden erna is gebeurd. De zorg bleef het – kantjeboord – aan kunnen, maar dat lukte alleen door patiënten op ICs in Duitsland onder te brengen, en door oudere patiënten na een goed gesprek de ‘keus’ te geven om thuis te overlijden. Het was all in the game, doodgaan – of herstellen! – in het ziekenhuis legde teveel druk op de zorg.

2.

Dat was dus het beleid van dat ongezonde trio Rutte, Van Dissel en De Jonge: mensen prijsgeven aan corona, maar in bedaard en ‘beheersbaar’ tempo Om dat tempo laag te houden, trok de overheid vervolgens een heel repertoire maatregelen uit de kast, samengevat onder dat woord ‘Intelligente Lockdown’. Andere landen hebben gewoon een lockdown, Nederland combineert het als enige met ware intelligentie. Nationalistische arrogantie ten voeten uit. Kijk naar de besmettings-, ziekte- en sterftecijfers, en je ziet dat er voor zulke nationale zelfgenoegzaamheid in coronatijd al helemaal geen reden was en is.

De maatregelen waren niet allemaal onzinnig. Afstand houden van elkaar, grotere groepen mijden, zo veel mogelijk thuis werken: het remt de verspreiding van het virus af. Het bevorderen van die afstand was zinnig. Handen wassen is sowieso best gezond, en mag best gestimuleerd worden. Dat het afstand houden dwingend opgelegd werd, met verboden, boa’s en boetes was echter eerder contraproductief: het zorgde ervoor dat recalcitrantie zich kon vermommen als vrijheidsdrang. Het was ook niet nodig: al voor de maatregelen werden opgelegd waren mensen al bezig afspraken aan het afzeggen, thuiswerk te organiseren, kinderen van school te halen en dergelijke. Een zeer indringend advies om zo min mogelijk de deur uit te gaan zou wel eens net zo effectief hebben kunnen werken, en zo had iemand als Willem Engel niet de ruimte gekregen zich als vrijheidsvriend te camoufleren. Nog beter was het geweest als het physical distancing was doorgevoerd vanuit bedrijven en instellingen zelf, door de mensen die er werken en georganiseerd hetzij voldoende beschermingsmiddelen, hetzij vrij-van-werk-op-kosten-van-de-baas hadden afgedwongen. Maar ja, dat vergt arbeidersbonden, niet de slappe omhulsels die in Nederland voor vakbonden doorgaan.

Maar dat physical distancing, opgelegd of anderszins, had alleen gewerkt op twee voorwaarden. De eerste is: consequent zijn! De horeca moest dicht. Met reden, al had de push ook hier vanuit het personeel dienen te komen, en niet vanuit de overheid. Het was immers het personeel dat dag in dag uit de risico’s liep. Allerlei andere bedrijfstakken bleven echter gewoon open, en juist daar doken uitbraken van het virus op. Nertsenfokkerijen, slachthuizen, dat soort plekken. Economisch belang kreeg hier voorrang op de gezondheid van mens en dier. Door de lockdown inconsequent op te leggen, remde de regering het virus slechts halfslachtig af – wat overigens paste in het boven geschetste beleid. Ook ondergroef de regering aldus de geloofwaardigheid van het lockdownbeleid. Al snel konden mensen roepen: waarom kan ik niet naar de kroeg maar moet ik wel naar mn riskante werk? En waarom wordt er op het werk niet voor bescherming, afstand, mondkapjes gezorgd? Ja, waarom gebeurde dat eigenlijk niet?!

De tweede voorwaarde was misschien nog belangrijker. Het is nodig dat mensen zo veel mogelijk thuis blijven, fysiek afstand houden. ‘Social distancing’ wordt dat genoemd. Terzijde: dat woord is rampzalig. Het gaat om fysieke afstand, zodat het virus niet van de ene mens naar de ander floept.https://nos.nl/ Het gaat niet om sociale afstand. Dat het houden van die afstand ook sociaal gevolgen heeft is waar. Maar de sociale afstand is een nare bijwerking van wat nodig is. Door datgene wat nodig is ‘social distancing’ te noemen, mis je de kern en leg je de nadruk op de schadelijke bijwerking in plaats van op de medische noodzaak van dat afstand houden.

‘Physical distancing’ dus – maar dat moest dan wel mogelijk zijn! Ik kon met mijn uitkering thuisblijven en afstand houden. Maar hoe ziet thuisblijven eruit als je geen dak boven je hoofd hebt? Hoe hou je afstand in een asielzoekerscentrum, met meerdere mensen op een kamer? Of als gevangene, met twee op een cel, en overdag op een werkplaats zij aan zij met andere gevangenen? Een beleid dat physical distancing serieus had genomen, had per direct gevangen vrijgelaten en alle asielzoekers in statushouders omgezet. Of beter: ieder onderscheid tussen mensen met of zonder verblijfspapier opgeheven en ieders recht op vrije vestiging erkend. Zulk beleid had leegstaande hotels en kantoren gevorderd om deze mensen in fatsoenlijke kamers onder te brengen. Voor dat beleid heb je echter geen regering nodig, maar een stevige kraakbeweging, verweven met bewegingen die zich inzetten voor de vrijheid van migranten/vluchtelingen om te wonen waar zij willen, en voor de vrijheid van alle gevangene. Radicale pandemische problemen vergen nu eenmaal radicale solidaire oplossingen.

De economie werd door het beleid intussen nadrukkelijk gevrijwaard van al te veel gevolgen van het fysieke afstand houden. Allerlei geschoold personeel in kantoren en onderwijsinstellingen kon thuiswerk georganiseerd krijgen. Dat heeft ook nadelen, maar de optie voor deze mensen was er tenminste. Voor uitzendarbeiders in slachthuizen was en is die optie er niet. Voor vakkenvullers en kassapersoneel in supermarkten evenmin, en voor schoonmakers en vuilnisophalers was thuiswerken ook geen optie. Bedrijven open, veel scholen en kantoren dicht – het zag er inconsistent uit, en het wekte de indruk dat economische noodzaak voor het kabinet minstens zo belangrijk was als medische zorg. Al dat afstand houden moest de winstgevende economie blijkbaar niet al te zeer remmen. Dat soort afwegingen ondermijnden de geloofwaardigheid. De verstandige houding was dan: afstand houden is goed, maar dan wel consequent. Maar al snel verbreidde een heel andere houding zich: afstand houden is niet nodig, kijk maar naar alles wat gewoon door draait. Zo voedde het kabinet zelf de Viruswaanzin waartegenover het zichzelf vervolgens kan presenteren als redelijk en verstandig.

3.

Dat toch al inconsistente beleid is vervolgens stapsgewijs, maar snel, afgebouwd toen het aantal besmettingen, zieken, mensen op ICs en overlijdens gestaag ging dalen. Er mocht weer steeds meer, maar het oerwoud van maatregelen en uitzonderingen werd steeds ondoordringbaarder. Mondkapjes? Neuh, die helpen niet en werken een vals gevoel van veiligheid maar in de hand. Afstand houden in het OV? Dat kan niet. Weet je wat, daar verplichten we dan die mondkapjes die niet werken! Dan kunnen we weer met de trein. Testbeleid? Niet nodig, totdat werd bedacht dat het wel nodig was. Alsjeblieft mensen, laat je testen als je een vervelend hoestje voelt! O, u woont in Breda? Helaas, geen testlocatie, want voetbalcompetitie is belangrijker.(4) Oops, teveel testaanvragen? Dat is vervelend. Dat krijgen we als GGDs niet gedaan, en dat contactonderzoek? Belt u zelf de mensen maar die u eventueel zou kunnen hebben besmet.(5) Maar gaat u toch vooral wel veertien dagen in zelfisolatie als u besmet blijkt te zijn! Lastig voor u? O, misschien – zo suggereerde Van Dissel op 11 augustus(6) – kan het ook wel met tien dagen quarantaine in plaats van veertien. Want 91 procent van de besmette mensen begint in tien dagen ziek te worden, dus dan is tien dagen toch wel genoeg? Volgens deze logica hoeven mensen ook hun antibioticakuur niet meer af te maken als ze dat vervelend vinden. Bij de meeste mensen loopt dat vast goed af… En dat 9 procent volgens het ideetje van van Dissel alsnog mensen besmet als ze uit quarantaine zijn gegaan … ach, het beleid was er toch al ‘niet op gericht het virus te verslaan’, nietwaar mijnheer Kroes? Een beetje verspreiding kan geen kwaad. Toch, mijnheer De Jonge?

Dit alles lijkt soms op grove incompetentie. Die is er ongetwijfeld, maar er is dus meer: een keus voor een beleid waarin wij, met mate en niet allemaal tegelijk, als het ware aan het virus worden gevoerd. De halfslachtigheden en tegenstrijdigheden – een beetje physical distancing, maar steeds minder consequent, een beetje mondkapjes, en tegelijk volhouden dat ze niet aantoonbaar werken, een beetje testen, zonder dat consequent en doortastend door te voeren – zorgen ervoor dat het virus aan een comeback is begonnen. Eerst weer meer besmettingen, inmiddels wel degelijk ook weer meer mensen naar het ziekenhuis.‘In de afgelopen 14 dagen is het aantal corona patiënten dat in het ziekenhuis is opgenomenmet 60 procent gestegen. Dat zegt Ernst Kuiper, de voorzitter van het Landelijk Netwerk Acute Zorg’ (7) Ja, het is deze week weer iets lager dan de week ervoor. Maar trend op de iets langere termijn is wel degelijk: omhoog.

De regering en het RIVM willen daar niet wezenlijk iets aan doen. Die grijpen liever pas stevig in – geheel volgens het model! – als de ICs te vol dreigen te worden. Ze geven intussen liever de bevolking de schuld: die houdt zich onvoldoende aan de coronaregels waarvan ze zelf de consistentie en geloofwaardigheid systematisch hebben ondergraven. Lekker makkelijk, blaming the victims van nu en van morgen. Als het dan te veel uit de hand loopt, kan de regering best weer een, ongetwijfeld Buitengewoon Intelligente, Lockdown doorvoeren. Maar daarvan zal dan de bevolking de schuld krijgen: hadden we ons maar moeten gedragen! De Grote Staatsman verschijnt hier vooral als slecht docent die geen orde weet te houden in een klas vol pubers die logischerwijs dwars geworden zijn van al het ontoereikende onderwijs dat ze kregen opgediend, voor de klas heen en weer springt en tevergeefs om stilte roept.

Af en toe een strenge maatregel wil het Infame Gezag eventueel wel nemen. Zo is er vandaag het besluit genomen – en een dag later alweer ingetrokken – om mensen die ‘mogelijk besmet zijn met het coronavirus’, verplicht in quarantaine te doen.(8) Maar sowieso: zolang je niet je uiterste best doet om besmettingen op het spoor te komen – zolang het contactonderzoek zo’n halfslachtige toestand is dus – is ook zoiets weinig meer dan een slag in de lucht. Bovendien, zoals Han van der Horst stelt: maak het verplicht, en je geeft mensen een argument in handen om dan ook maar het testen zoveel mogelijk te ontlopen.(9) Het klinkt stoer, maar het is geen goed idee.

Van een samenhangend beleid met de ambitie om met de corona-pandemie af te rekenen, is geen sprake. In termen die Containment Nu hanteert: het is nog steeds mitigatie, geen contaiment. Het past allemaal in een beleid dat zich voornamelijk richt op crisisbeheersing, niet op ziektenbestrijding en niet op het redden van mensenlevens. Maar wie weigert naar vermogen ziekten te voorkomen en mensenlevens te redden, begaat ernstige criminele nalatigheid. Dat is wat van Dissels RIVM en het kabinet-Rutte verweten dient te worden: moorddadige criminele nalatigheid. Zeisen en hooivorken zijn wel voor minder tevoorschijn gehaald.

Noten:

1 Containment Nu, https://www.containmentnu.nl/ Een website om aandachtig te bekijken, van een actiegroep waarvan het geluid veel grotere verspreiding verdient. Ik zie mezelf als kritische supporter.

2 Ellen de Visser: ‘ Peiling: “Er is nog geen tweede golf, dat is bangmakerij, maar we moeten wel oppassen’, Volkskrant, 4 augustus 2020, https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/peiling-er-is-nog-geen-tweede-golf-dat-is-bangmakerij-maar-we-moeten-wel-opletten~b9a276ee/

3 ‘Lees hier de volledige toespraak van premier Rutte terug’, RTL Nieuws, 16 maart 2020, https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/5058586/toespraak-premier-mark-rutte-coronavirus , ook te vinden via Mark Rutte, ‘TV-toespraak van minister-president Mark Rutte’, Rijksoverheid.nl, 16 maart 2020, https://www.rijksoverheid.nl/documenten/toespraken/2020/03/16/tv-toespraak-van-minister-president-mark-rutte en ‘Corona-toespraak Mark Rutte 16 maart 2020) – volledige tekst, Historische Bronnen, 29 maart 2020 (dat is dus niet de datum van de toespraak zelf, maar van publicatie op deze site), https://histobron.nl/corona-toespraak-rutte-16-maart-2020-volledige-tekst/

4 ‘SP stelt vragen over verdwijnen coronateststraat Breda: “onvoorstelbaar” ‘ , Nu.nl, 27 juli 2020, https://www.nu.nl/breda/6066965/sp-stelt-vragen-over-verdwijnen-coronateststraat-breda-onvoorstelbaar.html

5 ‘“ Ook GGD Rotterdam legt contactonderzoek deels bij coronapatiënt”’, 7 augustus 2020, https://www.nu.nl/coronavirus/6069459/ook-ggd-rotterdam-legt-contactonderzoek-deels-bij-coronapatient.html

6 ‘RIVM komt deze week met advies rondom mogelijk kortere zelfquarantaine’, Nu.nl, 11 augustus 2020, https://www.nu.nl/coronavirus/6070164/rivm-komt-deze-week-met-advies-rondom-mogelijke-inkorting-zelfquarantaine.html

7 ‘RIVM: aantal besmettingen blijft oplopen, maar minder ziekenhuisopnames’, NOS, 11 augustus 2020, https://nos.nl/liveblog/2343643-rivm-aantal-besmettingen-blijft-toenemen-maar-minder-ziekenhuisopnames.html

8 ‘De Jonge: verplichte quarantaine als GGD nauw contact met coronapatiënt vermoedt’, NOS, 11 augustus 2020, https://nos.nl/artikel/2343729-de-jonge-verplichte-quarantaine-als-ggd-nauw-contact-met-coronapatient-vermoedt.html en ‘Nog geen quarantaineplicht, gedragskenners optimistisch over mogelijk effect’, NOS, 12 augustus 2020, https://nos.nl/artikel/2343846-nog-geen-quarantaineplicht-gedragskenners-optimistisch-over-mogelijk-effect.html

9 Han van der Horst, ‘ De Jonge saboteert het testen, testen, testen’, 11 augustus 2020, Joop.nl https://joop.bnnvara.nl/opinies/de-jonge-saboteert-het-testen-testen-testen

Peter Storm