Over de gevaarlijke terugkeer naar het politieke midden

donderdag 20 maart 2025

We lezen vandaag de dag over een herstel van het politieke midden, een herstel dat we kennelijk nog te verwelkomen hebben ook. Zulk herstel zou blijken uit opiniepeilingen. Ik zie mensen ook oproepen doen om de regering weer in handen te brengen van ‘verantwoordelijke’ partijen, ‘bestuurlijke’ partijen, de vertrouwde ‘middenpartijen’. Mij overvalt vooral huiver als ik zulke dingen zie.

Het politieke midden heeft de huidige politieke ellende helpen voortbrengen. De extreem-rechtse partijen van nu zijn voortbrengsels, klonen dan wel nageslacht van dat politieke midden. Het groeiende fascisme is een product van dat politieke midden. En nu zouden we een herstel van dat politieke midden moeten verwelkomen als een alternatief voor het huidige kabinet van fascisten en collaborateurs?

Eerst even: waar praten we over als we het over een herstel van het politieke midden hebben? Ik zag een verslag van een opinie-onderzoek. ‘Ipsos I&O: voorzichtig herstel van het politieke midden’.(1) Daarin werd gewezen op groei van zowel GroenLinks-PvdA, CDA en – als enige regeringspartij – VVD. De typeringen zijn interessant. GroenLinks-PvdA wordt ‘partij van het “oude politieke midden”’ genoemd, als ‘ tweede’ na de VVD die volgens dat onderzoek in datzelfde ‘midden’ zit. Laat de VVD-leden het maar niet horen. En dan dit: ‘De traditionele bestuurspartijen (VVD, CDA, GL-PvdA, D66) haalden bij de Tweede Kamerverkiezingen slechts 63 zetels, maar kunnen nu rekenen op een meerderheid’. Een politiek midden met
Yesilgöz en haar VVD er middenin. Eigenlijk weet je dan toch al genoeg?

Het onderzoek komt met diverse factoren. Vooral de vraag hoe Nederland zich op dient te stellen in de internationale verhoudingen zoals die zich nu ontwikkelen zou mensen weer naar het midden jagen, met name PVV-kiezers die verdeeld zijn over dit vraagstuk en waarvan velen een stuk minder niet zo pro-Russisch zijn als Wilders ook bij hen overkomt. Omdat momenteel niet vijandigheid jegens migranten – het selling point van de PVV – de politieke agenda beheerst, maar eerder de internationale spanningen rond Oekraïne, verliest de PVV iets van haar aantrekkingskracht. Dat komt de ‘bestuurderspartijen’ ten goede. Dat is het beeld.

Maar het onderzoek noemt nog iets. Ook over migratie ervaren kiezers – de eigen kiezers van de PVV dus – die Wilders-club als zwak. Al eerder stelde onderzoek vast ‘dat kiezers die de PVV de rug toe keren voornamelijk ontevreden zijn over de daadkracht van het kabinet op het gebied van asiel en immigratie. De PVV zou haar beloften niet waar maken’. En dat blijkt, aldus nog steeds hetzelfde onderzoeksverslag, nog steeds mee te spelen.

Dat verhaal over ‘gebrek aan daadkracht’ zie je ook buiten de PVV-gelederen. En daar wordt het echt heel problematisch. Ik schakel over naar een ander artikel, waar verslag gedaan wordt van wat er in een RTL-opiniepanel zoal naar voren komt.(2) ‘“Ik zie dat kiezers vooral vinden dat de partijen onderling te veel kibbelen en ruziën”, zegt Gijs Rademakers. “Ze missen eenheid. Ook vinden velen dart er de afgelopen maanden te weinig resultaten worden geboekt, en dat er te weinig kennis en ervaring in de coalitie ziet.”’ Rademakers wordt in het artikel opgevoerd als ‘RTL opiniepeiler’. Dan weet je dat ook weer.

Daar hebben we het dus. Mensen willen terug naar het ‘politieke midden’, met ‘bestuurspartijen’ in het zadel. En ze willen dat mede omdat ze het huidige kabinet zien, niet zozeer als inhoudelijk door en door kwaadaardig, maar vooral als incompetent, zwak, ruziemakend en kennelijk tot op het bot verdeeld.

Teveel linkse en radicale mensen zie ik met dit type van kritiek meegaan. Dit type van kritiek helpt ons echter in de strijd tegen fascisme en fascisten helemaal niet verder. De vraag dringt zich immers op: hebben we dan liever competente fascisten in het zadel dan incompetente fascisten? Hebben we liever een slagvaardig en eensgezind kabinet van fascisten en collaborateurs dan het huidige inefficiënte kiftgezelschap? Hadden we liever gehad dat minister Faber haar ‘strengste asielbeleid ooit’ iets effectiever weet door te drukken? Hebben we liever sterke en verenigde vijanden dan zwakke en verdeelde vijanden tegenover ons? Hebben we liever een effectieve autocratie – in gestage opbouw zoals onder Orban, Erdogan, Meloni en Trump, in vol bedrijf zoals onder Poetin? Nee toch? Wat mij betreft bestrijden we fascisten en collaborateurs omdat het fascisten en collaborateurs zijn, mensen met een foute, gevaarlijke politiek. Incompetentie en verdeeldheid zijn het punt niet.

Over die verdeeldheid is nog wel meer te zeggen. Ruziemaken deed de nazi-top vanaf 1920 tot en met de laatste dagen in 1945. En nazi’s kibbelden intussen ook met andere extreem-rechtse groepen en kopstukken. Het weerhield de nazi’s er niet van om de macht te grijpen, vrijwel elke oppositie te verpletteren, de bewapening uit de breiden, het ene land na het andere onder de voet te lopen, een grote veroveringsoorlog in Europa te lanceren terwijl ze een holocaust op de rails zetten en ten uitvoer brachten. Onderlinge conflicten hoorden bij het managementsmodel van de nazi’s. Het idee dat autocratie intern conflictloos moet opereren om effectief te zijn, is een sprookje. Maar dat nu even terzijde…

Aan pleidooien om deze regering door een slagvaardig en doortastend stel efficiënte bestuurders te vervangen doe ik al met al niet mee. Efficiënte regeerders zijn gevaarlijke regeerders, ook als het geen fascisten zijn. Dit kabinet dient op de verderfelijke inhoud bestreden worden, het dient bestreden en verdreven te worden omdat het een fascistenkliek met aanhangsels en randversiering is. Dat ze er vooral een rommeltje van maken, is een zwakke plek. Dat is voor antifascisten mooi meegenomen – als we hun zwakte weten te benutten in plaats van er voornamelijk over te klagen.

En die ‘terugkeer naar het centrum’ dan? Die zou toch een koerswijziging inhouden, niet alleen maar een herstel van competentie en slagvaardigheid? Ja – en het zou een koerswijziging brengen die niets oplost, maar vooral de huidige problemen reproduceert. De huidige fascisten en fascistenclubs zijn voortbrengsel van het politieke middel.

Wilders was aanstormend VVD-Kamerlid voor hij verder doorschoot naar fascistisch rechts. De BBB heeft de rol van het CDA als spreekwoordelijke partij van boeren goeddeels overgenomen, in gebanaliseerde en aangescherpte versie. De NSC is een afsplitsing van het CDA, via Pieter Omtzigt, voormalig prominent CDA-Kamerlid. Die partij loopt in opinieonderzoek alweer leeg, richting – je raadt het al – het CDA. En de keihard racistische, maar inderdaad helaas competent bestuurlijk optredende VVD? Dat is gewoon de voortzetting van die ‘middenpartij’ waarmee volgens peilingen weer een ‘middenregering’ zou kunnen worden gevormd als er nu verkiezingen zouden zijn.

Het politieke midden telt de huidige fascisten tot haar erfgenamen. Een terugkeer van dat midden staat garant voor het voortbrengen van nieuwe fascisten als erfgenamen – en voor het bieden van ruimte aan huidige fascisten om zich vanuit de oppositie weer te kunnen herstellen. Burgerlijke middenpolitiek is broedkamer voor fascistenpolitiek en fascisten.

Dat politieke midden, eenmaal aan de regering, gaat aan alle kanten teleurstellen. GL-PvdA zal voor wat linksige beloftes en retoriek zorg dragen. De VVD zal ervoor zorgen dat de essentie van het beleid snoeihard rechts is, met iets dat misschien niet meer ‘ het ‘strengste asielbeleid’ heet, maar wel die kant op blijft gaan. CDA en D66 zullen als lijm fungeren maar in essentie met rechts meegaan, want het zijn op geen enkele manier linkse partijen. GL-PvdA zal op elk essentieel punt wel weer meegeven, want dat doen deze partijen vrijwel altijd. Linkse mensen zullen er dus weinig plezier aan gaan beleven.

Maar voor rechtse mensen zal het nooit rechts en racistisch genoeg zijn. Die zullen vanwege de linksige taal die zo n kabinet hanteert, weer makkelijk in te palmen zijn door PVV en andere fascistenclubs. Een middenkabinet met de grote PVV buitenboord? Daar spinnen de PVV-fascisten – en mogelijk ook clubs die nog wat harder fascistisch zijn – goed garen bij. Dat zien we keer op keer. Een stevige linkse oppositie zou die dynamiek kunnen doorbreken. Maar dat doe je dan maar beter radicaal, van onderop en buitenparlementair.

Als wat doorgaat voor links – vooral die GL-PvdA-combi dus – mee gaat regeren, wordt het alleen maar makkelijker voor de fascisten om een middenkabinet als ‘woke’ af te schilderen en links de schuld te geven van sociale problemen waar zo’n kabinet inderdaad weinig aan gaat doen omdat zo’n kabinet met werkelijk linkse veranderingswil niets te maken heeft. Dat is het probleem met zo’n middenkabinet: zoiets is een rechts kabinet, met wat linksige randversiering. Onvrede wekkend wegens haar rechtsheid, extra doelwit voor extreem-rechtse oppositie vanwege die linksige randversiering. Zo zal zo’n middenkabinet, hoe propvol van bestuurlijke competentie en efficiëntie, de basis leggen voor een volgende ronde van extreem-rechtse mobilisatie en groei.

Zo’n kabinet zal linkse en radicale mensen – en sowieso mensen aan de onderkant in bredere zin – wezenlijk niets bieden. Zo’n kabinet zal de woningnood niet gaan oplossen, want dat mag niet van VVD, want marktwerking en zo. Zo’n kabinet zal zorg, onderwijs en het OV verder kaal slaan, want dat moet van de VVD, want marktwerking en bezuinigen en zo. Dat kabinet zal sloten met geldt weten vrij te maken voor bewapening en repressie, want dat moet van de VVD maar evenzeer van CDA, D66 en GL-PvdA. En dan zijn er ook nog de grote bedrijven die via lobby en druk de zaak wel in ondernemingsgezind marktgericht rechts vaarwater zullen houden.

Het allerlaatste wat ik ook zo’n kabinet dan ook toewens is bekwaamheid en eensgezindheid. Ook zo’n kabinet zie ik graag incompetent, verdeeld en zwak – zodat we ze des te makkelijker kunnen bestrijden. Laten we intussen minder klagen over wat voor lamzakken en ruziemakers ons besturen, ons best doen om deze gevaarlijke types uit hun machtspositie te verdrijven en hun fascistische politiek te verslaan.

Noten:

(1) Asher van der Schelde & Peter Kanne, ‘Ipsos I&O-zetelpeiling: voorzichtig herstel politieke midden bij geopolitieke crisis’, Ipsos I&O, 19 maart 2025, https://www.ipsos-publiek.nl/actueel/ipsos-io-zetelpeiling-voorzichtig-herstel-midden-bij-geopolitieke-crisis/

(2) ‘Vertrouwen in kabinet zeer laag: “Te weinig resultaten geboekt, geen eenheid”’, RTL Nieuws, 19 maart 2025, https://www.rtl.nl/nieuws/politiek/artikel/5499860/vertrouwen-kabinet-naar-dieptepunt-ook-wilders-minder-populair

Peter Storm