Servië: demonstraties op weg naar…?

zaterdag 15 maart 2025

Een beetje een longread. Bijgewerkt tot aan 16.25 uur vandaag. Wat er later op de dag bekend wordt, komt wellicht in een volgend stuk aan de orde als ik daar reden toe zie.

In Belgrado, hoofdstad van Servië, hangt vandaag op 15 maart 2025 een vleugje revolutie in de lucht – maar ook een vleugje contrarevolutie. Vele tienduizenden mensen demonstreren er vandaag tegen de regering van president Vucic. Ziedaar die glimp van revolutie. Maar die president (**) heeft al gedreigd dat ‘de politie nietsontziend zal optreden tegen onruststokers’. Nog wat enger: extreem-rechtse nationalisten, deels zelfs paramilitairen, bereiden zich klaarblijkelijk voor om de president te beschermen.(1) De contrarevolutie mobiliseert. Het wordt spannend. Over enkele uren weten we ongetwijfeld meer…

Waar gaat dit om? Op 1 november 2024 bezweek in de Servische stad Novi Sad een stationsdak. Dat kostte 14 mensenlevens, en later overleed een vijftiende persoon vanwege de ramp. Al heel snel weerklonk de kritiek: waarom bezweek dat dak? Is de constructie wel goed geweest. Het station was al een paar keer gerenoveerd maar of dat ook het dak betrof was niet duidelijk. Veel mensen hadden de indruk dat er corruptie in het spel was, en dat verwijt richtte zich tegen de regering. Die wordt in oppositiekringen toch al gezien als corrupt en repressief. En inderdaad, gewelddadige onderdrukking van protest was en is in Servië heel gebruikelijk. Daarmee is het land natuurlijk volstrekt niet uitzonderlijk

De boosheid van mensen leidde tot protesten, en die protesten duren al maanden. Studenten staan vooraan, andere groepen doen mee. Het werd een protestgolf waarvoor het ongeluk in Novi Sad slechts de aanleiding was. Diepere kritiek op een autoritair en corrupt bewind lag er aan ten grondslag. Aan het hoofd van dat bewind staat dus president Vucik, die dus geheel in stijl de demonstranten van vandaag bedreigt. Een greep uit de gebeurtenissen in de aanloop naar vandaag….

Honderden, misschien meerdere duizenden mensen demonstreerden al snel, op 3 november 2024, bij een gerechtsgebouw in Belgrado. (3) De minister van infrastructuur, Vesic, kondigde op 4 november 2024 zijn afreden aan. Intussen werd ook bekend dat het stationsdak roestig was, en dat er bij de renovaties niet aan was gewerkt.(4) Tsja. Dat laatste bleek later overigens weer onzeker.

Op 5 november bleek hoe groot de protesten aan het worden waren. Twintigduizend mensen waren op die dag de straat op gegaan in Novi Sad, de stad van het dodelijke ongeluk. Bloemen en een minuut stilte, maar later ook pogingen van betogers om overheidsgebouwen binnen te dringen, en verf op kantoren van de gehate regeringspartij SNS. De NRC tekende de kritiek op de regering op: ‘Volgens de oppositie is geen sprake van een ongeluk maar van “een misdrijf door nalatigheid”. De investeerders, die dicht bij het regime staan, omzeilen de oppositie’. Het gaat om het gaat om infrastructuurbedrijven in Chinese staatshanden. En ook toen al dreigde het gezag. President Vucik sprak over ‘gruwelijke, gewelddadige protesten’ en dreigde met bestraffing van ‘daders’ – van deelnemers aan die protesten dus.(5)

Op 21 november werd bekend dat a het gezag in Servië 11 mensen had gearresteerd in verband met de stationsramp. Het ging om ‘beschuldigingen van het plegen van criminele daden tegen de openbare veiligheid, het teweeg brengen van publiek gevaar en het uitvoeren van irregulier constructiewerk als deel van het renovatieproject, uitgevoerd door een Servisch-Chinees partnerschap, aldus aanklagers’. Dat vertelde Aljazeera.(6) Autoriteiten voelden de druk vanuit de boze bevolking, en ontkwamen niet aan maatregelen – tegen ondergeschikten althans. De vraag of het dak nu wel of niet gerenoveerd was, bleek intussen nog niet beantwoord te zijn.

Op 12 december wer demonstraties. Nu bij de staatsomroep. ‘een spreekbuis van de regering’ aldus demonstranten – en niet bepaald alleen volgens hen. President Vucik deed een toegeving en liet weten dat ‘alle relevante documenten openbaar worden gemaakt’. (7). Je ziet het in de gebeurtenissen in Servië steeds: onder druk van onderop bewegen autoriteiten. En druk van onderop was er. Die druk bleef groeien.

Hoe groot de druk was, bleek op 22 december.(8) Toen maakte onderwijsminister Slavica Dukić Dejanović bekend dat de scholen een week eerder dicht gingen. Vanwege ‘zorgen over ‘veiligheid’ en onderwijskwaliteit’. ‘Eerder die vrijdag hadden s docenten van vier vakbonden een staking aangekondigd in solidariteit met studenten die de straat op waren gegaan na het dodelijke bezwijken van een overkapping vorige maand’, de ramp in Novi Sad dus waartegen een grote protestbeweging was opgekomen van lang niet enkel meer studenten. Het Guardian-artikel waar dit staat, meldt ook nog dat studenten de weken na het ongeluk elke vrijdag blokkades bij universiteitsgebouwen deden van een kwartier lang. Sommige van dit soort blokkades – ook eentje bijn een gerechtsgebouw – werden aangevallen door lui van wie later bleek dat het overheidsfunctionarissen waren. Ook toen al: een vleugje revolutie, een vleugje repressie en contrarevolutie.

Op 22 december demonstreerde een grote menigte in de hoofdstad Belgrado: Nu.nl kopte de dag erna ‘Tienduizenden gaan in Belgrado de straat op na doden door instorten treinstation’.(9) Mensen kwamen van heinde en verre om mee te dopen. Maar niet alleen dat: ‘Ook in de zuidelijke stad Nis werd gedemonstreerd’, zo valt te lezen. Novi Sad zelf ligt juist in het noorden van het land. Afstand weerhield mensen dus niet om zich betrokken te voelen en aan protesten mee te doen.

Op 30 december weer een stap van overheidszijde. ‘Servische aanklagers hebben 13 mensen in stata van beschuldiging gesteld, waaronder een voormalige minister van transport, vanwege de fatale instorting van een treinstationsdak in de noordelijke stad Novi Sad vorige maand”, zo meldde Al Jazeera. De ex-minister was die afgetreden minister Vesic(10)

Een nieuw jaar, nieuwe acties, nieuwe gebeurtenissen. Op 27 januari blokkeerden studenten een kruispunt in Belgrado. Dat deden ze samen met boeren, die hun tractoren nuttig wisten te gebruiken (ja, dat kan dus ook!). Veel stadsbewoners deden ook mee. De Guardian, waar ik me hier op baseer, meldt er ook nog het volgende bij: ‘Ondanks aanvallen op betogers en beperkte toegevingen door de regering zijn de vrijwel dagelijkse protesten gegroeid en hebben ze zich uitgebreid, waarbij ze meer dan 100 steden en plaatsen raken en steeds meer ondersteuning trekken van leden van de rechterlijke macht, docenten, particuliere bedrijven en het algemene publiek’.(11) Van rechters en privé-ondernemers kan geen revolutie op aan. Maar het tekent wel de breedte en diepte van de ontevredenheid dat ook zulke mensen protesten beginnen te steunen.

De dag na de blokkade trad Milos Vucevic, de premier van Servië af! Die hoopte daarmee vast de rust terug te brengen: ‘Ik roep iedereen op om te kalmeren en weer met elkaar in gesprek te gaan’. De directe aanleiding voor zijn aftreden: geweld tegen demonstranten. Die voerden actie bij een kantoor van regeringspartij SNS. ‘Leden van de partij kwamen het kantoor uit en gingen de demonstranten met onder meer honkbalknuppels te lijf’. De premier was niet de enige die het voor gezien hield: ‘Ook de burgemeester van de stad en lid van dezelfde partij, Milan Duric, treedt om deze reden af’, vertelt de NOS er nog bij.(13)Als gezagsdragers beginnen op te stappen omdat hun gezag met knuppelende knokploegen verdedigd wordt, is er echt iets aan de hand, het maakt die afgetreden gezagsdragers natuurlijk niet opeens tot betrouwbare vrijheidsvrienden of iets dergelijks.

Dat was dus de premier. Maar de president zit er nog steeds, het corrupte regime als zodanig eveneens. Dus ging de strijd onverdroten door. Onder meer met een optocht van studenten van Belgrado naar Novi Sad, tachtig kilometer verderop. Daar kwamen ze op 31 januari aan, alwaar ze werden toegejuicht door bewoners.(13) In Novi Sad voerden vervolgens tienduizenden mensen actie om te onderstrepen dat de stationsramp intussen precies drie maanden geleden plaats vond. Blokkades van bruggen, grote optochten, deelnemers wederom uit het hele land.(14) Op 15 februari weer een grote betoging, weer met tienduizenden deelnemers, deze keer in Kragujevac.(15) Dat is de stad waar ooit, in 1835, de eerste moderne Servische staat haar grondwet kreeg, in 1835, ook op 15 februari. De dag is een soort nationale feestdag in Servië.(16) En op 1 maart namen alweer tienduizenden mensen deel aan een anti-corruptie-festival in Nis.

President Vucic was intussen begonnen met de klassieke truc: de demonstraties waren natuurlijk ‘een door het Westen georganiseerde poging om hem uit de macht te zetten’.(17) Er zijn vast wel weer mensen die zich links noemen en die nog in die onzin meegaan ook. Alsof studenten en anderen geen zelfstandig hart, geweten en bewustzijn kunnen hebben om zelf op te komen voor vrijheid en rechtvaardigheid. ‘Dit is de manier om een revolutie te maken’, zo tekende Reuters uit de mond van grafisch ontwerper Tarek op.(18) Inderdaad, die goede kant gaat het op. In de aanloop naar vandaag hielden studenten op 11 maart een blokkade van het staatsomroepgebouw in Belgrado. Politieagenten hanteerde daar knuppels tegen actievoerders. In Novi Sad was er ook actie op touw gezet.(19)

Hoe zal het vandaag en erna verder gaan? Zal de protestbeweging daadwerkelijk een omwenteling in gang zetten, en hoe diepgaand zal die dan zijn? Open vragen. Hoe werkt die studentenbeweging die deze protestgolf in gang heeft gezet? Wat willen demonstranten? Hoe gaan ze te werk? Vrijheid en een eind aan de corruptie zijn de wachtwoorden. Studenten willen dat de regering zich aan de wet houdt, ze willen dat de regering rekenschap aflegt en dergelijke. Ingrid Gercama beschrijft in een reportage vanaf de blokkade van 27 januari de werkwijze van de studentenbeweging: ‘Een regel is het om geen leider te hebben, wat het moeilijker maakt voor de autoriteiten om de protesten te verstoren. In de tweede plaats: alle protesten moeten vreedzaam zijn, en alle rommel moet worden opgeruimd. In de derde plaats: alle beslissingen moeten democratisch worden genomen tijdens urenlange plenaire sessies in de faculteiten.’(20).

We zien hier wat we bij zoveel protestbewegingen zien: liberaal-democratische doelstellingen, strijdbaar nagestreefd door een beweging die radicaal en horizontaal te werk gaat en zichzelf bestuurt. De beweging is daarmee al veel radicaler dan de eisen die ze formeel naar voren brengt, en ook dat zie je vaker. En of iedereen zich binnen de liberaal-democratische kaders laat opsluiten is bij zoiets maar zeer de vraag. Als mensen voelen dat ze zelf hun acties kunnen besturen, wordt de stap om te streven naar een zelfbestuurde samenleving ook steeds meer voor de hand liggend. En ja, die vreedzaamheid. Tactisch in dit stadium zeer goed te begrijpen, maar tegen een vastbesloten staatsmacht uiteindelijk ontoereikend. Zelfverdediging en militant terug vechten – ook letterlijk – kan snel nodig worden als het bewind besluit zich helemaal schrap te zetten.

Hoe dat allemaal ook uitpakt, nu al hebben de studenten en hun bondgenoten in hun grote menigten een signaal van vrijheidslievende solidariteit gegeven dat ver buiten Servië weerklinkt. Laten we klaar staan om dat signaal met onze solidariteit te beantwoorden.

Noten:

(**) Het woordje ‘president” ontbrak daar. Toch maar ff toegevoegd…

(1) ‘Belgrado zet zich schrap voor massale protesten tegen Servische regering’, Nu.nl, 15 maart 2025, https://www.nu.nl/buitenland/6349301/belgrado-zet-zich-schrap-voor-massale-protesten-tegen-servische-regering.html

(2) ‘Veertien doden na instorten dak treinstation
Servië’, NOS, 1 november 2024, https://nos.nl/artikel/2542860-veertien-doden-na-instorten-dak-treinstation-servie

(3) ‘Woedende betogers straat op in Servië na instorten stationsdak’, NOS, 3 november 2024, https://nos.nl/artikel/2543086-woedende-betogers-straat-op-in-servie-na-instorten-stationsdak

(4) ‘Servische minister treedt af na instorten stationsgebouw Novi Sad’, NOS, 4 november 2024, https://nos.nl/artikel/2543267-servische-minister-treedt-af-na-instorten-stationsgebouw-novi-sad

(5) Ingrid Gercama,’ Massaal protest tegen de Servische regering na dodelijkeramp op een treinstation’, NRC, 6 november 2024, https://www.nrc.nl/nieuws/2024/11/06/massaal-protest-tegen-de-servische-regering-na-dodelijke-ramp-op-een-treinstation-a4872082

(6) ‘Servia arrests 11 as anger surges over roof collapse at tran siation’, Al jazeera, 21 november 2024, https://www.aljazeera.com/news/2024/11/21/serbia-arrests-11-as-anger-surges-over-roof-collapse-at-train-station

(7) ‘Servische president komt betogers tegemoet, toch gaan protesten door’, NOS, 13 december 2024, https://nos.nl/artikel/2548135-servische-president-komt-betogers-tegemoet-toch-gaan-protesten-door

(8) Philip Oltermann, ‘Serbian schools to close early for winter break amid anti-corruption protests’, The Guardian, 22 december 2024, https://www.theguardian.com/world/2024/dec/22/serbia-schools-closure-winter-holidays-protests-novi-sad

(9) ‘Tienduizenden gaan in Belgrado de straat op na doden door instorten treinstation’, Nu.nl, 2 december 2024, https://www.nu.nl/buitenland/6340078/tienduizenden-gaan-in-belgrado-de-straat-op-na-doden-door-instorten-treinstation.html

(10) ‘Serbia charges 13, including ex-minister, in train station roof collapse’, Al Jazeera, 30 december 2024, https://www.aljazeera.com/news/2024/12/30/serbia-charges-13-including-ex-minister-in-train-station-roof-collapse

(11) Julian Borger, ‘Serbian students block Belgrade road junction to increase pressure on Vucic’, The Guardian, 27 januAri 2025, https://www.theguardian.com/world/2025/jan/27/serbian-students-block-autokomanda-junction-belgrade-vucic

(12) ‘Servische premier treedt af na maandenlange protesten’, NOS, 28 januari 2025, https://nos.nl/artikel/2553576-servische-premier-treedt-af-na-maandenlange-protesten

(13) Nevena Bogdanovic e.a., ‘Tears And Celebrations As Serbian Students Finish 2-Day Protest March’, RFE/RL, 31 januari 2025, https://www.rferl.org/a/serbia-student-protest-march-novi-sad/33298929.html

(14) ‘Thousands protest in Serbia to mark three monthsd asince deadly roof collapse’, Al Jazeera, 1 februari 2025, https://www.aljazeera.com/news/2025/2/1/thousands-protests-in-serbia-to-mark-three-months-since-fatal-roof-collapse

(15) ‘Protests over train station collapzse grip Serbia, demand government action’, Al jazeera, 15 februari 2025, https://www.aljazeera.com/news/2025/2/15/thousands-protest-in-serbia-as-anger-over-corruption-swells

(16) ‘Serbia: protesters occupy birth[place of republic’, Countervortex, 18 februari 2025, https://countervortex.org/blog/serbia-protesters-occupy-birthplace-of-republic/

(17) ‘ “Anti-corruptiefestival” in Servie trekt tienduizenden betogers’, NOS, 1 maart 2025, https://nos.nl/artikel/2557813-anti-corruptiefestival-in-servie-trekt-tienduizenden-betogers

(18) ‘Thousands protest in Serbia to hon our railway station disaster victims’, Al jazeera, 1 maart 2025, https://www.aljazeera.com/news/2025/3/1/thousands-protest-in-serbia-to-honour-railway-station-disaster-victims

(19) ‘Students block access to Serbian state TV station amid nationwide protests’, The Vguardian, 11 maart 2025, https://www.theguardian.com/world/2025/mar/11/students-block-access-to-serbian-state-tv-station-rts-amid-nationwide-protests-belgrade

(20) Ingrid Gercama, ‘ “We are done with corruption”: how the students of Serbia rose up against the system’, The Guardian, 30 januari 2025, https://www.theguardian.com/world/2025/jan/30/we-are-done-with-corruption-how-the-students-of-serbia-rose-up-against-the-system

Peter Storm