Weg met die collaboratie! Weg met die capitulatie!

woensdag 12 maart 2025

Gisteren, op 11 maart 2025, voltrok zich in de Tweede Kamer een bizar en weerzinwekkend spektakel. Ik vat de strekking vast samen, zodat er later geen misverstanden ontstaan waar ik sta: aan geen van beide kanten. Aan de ene kant het kamp van de collaboratie, de toegeeflijkheid aan fascisten en aggressieve presidenten. Aan de andere kant het kamp van de capitulatie, de actieve medeplichtigheid aan een stel escalerend Europees militarisme. Er is helemaal geen reden om tussen deze twee kampen te kiezen: je kunt uitstekend nee zeggen tegen allebei. Maar dan is het wel nodig dat we onze linkse en (dus!) anti-autoritaire principes uit de kluis halen waar te velen van ons ze hebben verborgen. Principes zijn om te hanteren, niet om passief te koesteren terwijl we intussen meebuigen met de wind die ons het minst onaangenaam voorkomt.

Foute motie tegen fout plan

Goed! Waar heb ik het over? Europese staten hebben afgesproken dat ze de wapenuitgaven drastisch omhoog willen gooien. Daarmee reageren die staten op de koers van de Amerikaanse president Trump. Die oefent druk uit op Oekraïne om tegemoet te komen aan de verlangens van Rusland dat, in ruil voor een einde aan de oorlog die het tegen Oekraïne voert, inlijving van grote stukken Oekraïne eist, plus onderwerping aan de voorschriften die het Kremlin aan de Oekraïense buitenland-politiek stelt. Daar komt immers de Russische eis dat Oekraïne nooit en te nimmer NAVO-lid mag worden, op neer. Oekraïne – of wat er van overblijft – moet een vazalstaat van Rusland worden, als het niet in zijn geheel opgeslokt en van de kaart geveegd wil worden door Poetins moordmachine. En de VS onder Trump gaan daarin mee.

Zo ontwikkelt zich een as Moskou-Washington, een as van twee door fascisten geleide grote mogendheden. Europa krijgt wat Trump betreft het nakijken, het Westerse bondgenootschap tussen VS en Europa trilt op zijn grondvesten, zelfs de NAVO is haar leven niet meer zeker. Arme Mark, straks moet hij zich melden bij het UWV… In Europese hoofdsteden begint het te dagen dat de verdediging van Europese belangen – de belangen van Europese heersers, om nauwkeuriger te zijn – niet langer iets is waarvoor ze op de VS kan rekenen. Vandaar de afspraak om meer aan wapens uit te geven, zodat die gaandeweg zelf haar machtspositie kan verdedigen, zo min mogelijk afhankelijk van de VS.

Die militaire uitgaven moeten worden betaald, en daarvoor zal ook worden geleend. Daarom hebben Europese toppolitici afgesproken dat de strenge begrenzingen die er aan de omvang van begrotingstekorten zijn gesteld, niet gelden voor de ze militaire uitgaven. De staatsschulden mogen dus verder oplopen dan volgens eerdere afspraken. En de leningen worden een gezamenlijk project, niet elk land voor zich. Hoe dat precies wordt ingevuld is nog niet erg duidelijk. Wel duidelijk is het afgesproken bedrag: 800 miljard euro, deels uit verhoging van de uitgaven per land, deels uit leningen. Het project heeft natuurlijk een mooie naam: Rearm Europe. Herbewapen Europa.(1)

Welnu, deze Europese afspraken bevielen Joost Eerdmans, van fascistenclubje JA21, helemaal niet. Dus diende hij een motie in de Tweede Kamer in. Daarin verwierp hij het Europese financieringsplan. Argument: meer geld mogen lenen riskeert een schuldenprobleem. Dat die leningen een gezamenlijk project zijn, niet elk land voor zich, kan ook betekenen dat rijke landen straks mogen opdraaien voor de schulden die armere landen maken als bijdrage aan de uitgaven. Angst voor een nieuwe schuldencrisis is waar hij mee schermt. Tevens wil hij niet dat de ‘nationale defensie’ helemaal ondergeschikt wordt aan een Europese ‘defensie’. ‘Ik ben voor een stevig defensieapparaat, maar wij gaan als Nederland toch niet de Europese oorlogseconomie betalen?’(2) Aldus de uitkomst van Eerdmans fascistenlogica.

Nationale zelfstandigheid versus Europese militaire integratie, dat is de kaart die fascist Eerdmans speelt. Van een afwijzing van extra militaire uitgaven op zichzelf is geen enkele sprake. Het is bekrompen kruideniersnationalisme versus Europees militarisme. Er is niets antimilitaristisch of zelfs maar vredelievends aan de motie te ontdekken. Dus stemde een heel assortiment halve en hele fascisten voor de motie: PVV, BBB, NSC, JA21 zelf, en ook FvD. Maar ook de SP voegde zich bij dit kwalijk zingende nationalistenkoor.

Ik ben dus tegen deze motie, inhoudelijk omdat het een nationalistische motie betreft. Ik ben ook tegen de motie vanwege de herkomst ervan. De fascist Eerdmans lanceerde immers het onding. En het lijkt me een een goed links antifascistisch principe: je steunt geen initiatieven van fascisten, en dus ook geen moties. Dat geldt, zelfs als het initiatief zelf er excellent uit ziet. Al had de motie vol gestaan van verstandige dingen, dan nog is alleen al het auteurschap ervan reden om de motie geen enkele steun te verlenen. En deze motie stond niet vol verstandige dingen. Weg met het onding, en wie er voor stemde is een collaborateur met het fascisme van Eerdmans, van Poetin en van Trump. Ja, Jimmy Dijk, dat geldt dus ook voor jou en je Socialistische Partijtje.

Hebben degenen die nu boos zijn op al die reactionaire voorstemmers gelijk? Jazeker, voor zover zij in de motie (ook) een knieval voor Poetin en Trump zien. Jazeker, voor zover zij boos zijn op de kennelijke bereidheid van Eerdmans en zijn medeplichtigen om dat tweetal tegemoet te komen en Oekraïne in de kou te zetten. Maar driewerf nee, waar zij het Europese bewapeningsplan daarmee steunen. Nee waar zij daarmee Europa als grote mogendheid ruim baan willen geven. Nee waar ze dat Europa impliciet en soms expliciet promoten als een liberaal-democratisch bolwerk van rechtstaat en mensenrechten tegenover de neo-Asmogendheden Rusland en de VS.

Jazeker, Rusland en de VS zijn vijanden, misschien niet meer van elkaar maar wel van ons. Maar Europa is helemaal geen vriend, en meer wapens voor dit Europa versterken vooral het vermogen van een grote mogendheid om meer kwaad aan te richten dan ze al doet (Frontex!). Meer militaire uitgaven gaan standaard gepaard met meer aanzien en macht voor het militaire apparaat en degenen die dat apparaat besturen. Dat apparaat is, vanwege haar aard en functioneren, zelden tot nooit een vriend van de vrijheid. Waar militarisme heerst, daar heerst dwang, hiërarchie en censuur. Waar militarisme heerst, daar regeren gehoorzaamheid, afgedwongen loyaliteit en de jacht op ‘verraders’ en ‘onbetrouwbare elementen’. Er is geen enkele reden om van een Europees militarisme iets anders te verwachten dan van haar Russische of Amerikaanse concullega. Europa, de VS en Rusland zijn in essentie soortgenoten. Ruziemakende soortgenoten, zo werkt dat in het wereldwijde imperialisme waar Europa actief aan deelneemt. Tussen die ruziemakers kunnen we maar beter weigeren te kiezen.

Verder is er wel degelijk een kostenverhaal, al maken zelfs linkse mensen dat graag belachelijk. Meer wapenuitgaven, ook als ze via leningen gefinancierd worden, drukken op de begroting. En ga er maar vast van uit dat die druk niet evenredig over rijk en arm wordt verdeeld. Als er bezuinigd gaat worden om dat militaire apparaat te betalen, dan zullen politici er wel voor zorgen dat niet ten koste gaan van topinkomens en bedrijfswinsten. En als de zorg verder wordt uitgekleed om tanks en raketten te financieren, dan zullen generaals en ministers wel een privékliniek weten te vinden en kunnen betalen. Jij en ik krijgen die gelegenheid hoogstwaarschijnlijk niet.

Het punt is niet alleen het spreekwoordelijke ‘kanonnen versus boter’. Het punt is ook de verdeling van de boter – pardon, vegan margarine, graag – die overblijft nadat de kanonnen zijn betaald. Waar extra wapenuitgaven in dit Europa op neer zullen komen is: extra winsten voort wapenindustrie, mooie carrières van al wat het groeiende militarisme bestuurt, aanstuurt en helpt commanderen – en karigheid voor ons. Waarom zouden arme mensen moeten gaan betalen voor een project dat door rijke mensen wordt opgestart en waar rijke mensen vooral van profiteren? Waarom zouden we nalaten om hier principieel voor de onderkant op te komen? Tegen machthebbers die hun oorlogen voorbereiden, over onze ruggen?

Het antwoord kan zijn: omdat ook arme mensen gebaat zijn bij de veiligheid die het militarisme belooft te bieden tegenover het Russische militarisme. Maar ook dat klinkt beter dan het is. In de eerste plaats omdat groeiend militarisme slechts een zeer bepaald soort veiligheid biedt: tegen eventuele buitenlandse agressie. Dat de vrijheid intussen door het eigen militarisme wordt uitgehold, heb ik hierboven al aangegeven. Waarom zou een binnenlandse tirannie een serieus antwoord op van buitenaf opgelegde tirannie moeten zijn? Waar is dan onze principiele afwijzing van tirannie als zodanig gebleven?

Hoe gevaarlijk is Rusland?

En – tweede punt – hoe groot is het gevaar van die van buitenaf opgelegde tirannie eigenlijk? Staat Rusland aan de poorten? Ja, aan de poorten van Pokrovsk, Oekraïne. Maar zelfs daar schiet het helemaal niet erg op. Het hele beeld dat Oekraïne op instorten staat en Rusland aan een onstuitbare opmars bezig is, klopt bepaald niet zonder meer. Ja, Oekraïne staat er veel slechter voor dan eind 2023. Maar Oekraïne blijkt intussen in staat stevige klappen uit te delen. De omvangrijke drone-aanval die Oekraïne in de nacht van 10 naar 11 maart 2025 op een reeks doelen in Moskou lanceerde, is tekenend. Terzijde: met de aard van die aanval ben ik dan weer niet zo blij. Ik zag een fotoreeks op Al Jazeera over de resultaten ervan.(4) Kapotte appartementencomplexen, een parkeerplaats vol auto’s. Dat zeg er niet uit als militaire doelwitten, en of de drie omgekomen mensen soldaten waren, betwijfel ik zeer. Dit is niet goed. Vrijheidsstrijd tegen invasie bezetting kan maar beter niet ontaarden in aanvallen op mensen die de pech hebben om te wonen in de staat die de invasie en bezetting heeft gelanceerd.

Doorgaans onderscheidt de Oekraïense oorlogsvoering zich duidelijk van de Russische. Rusland beschiet ziekenhuizen, wooncomplexen, horeca, scholen en de energievoorziening. Oekraïne beschiet munitieopslagplaatsen verbindingslijnen, lanceerinstallaties. Oekraïne kiest militaire doelwitten, met als overduidelijk doel om de Russische gevechtscapaciteit te beschadigen. Rusland voert oorlog tegen de maatschappij zelf, met als overduidelijk doel de bevolking te demoraliseren. Er is geen symmetrie tussen beide oorlogvoerende landen. Het maakt uit. Maar de Oekraïense drone-aanval op Moskou is een teken dat Oekraïne in haar wijze van optreden zich soms minder van Rusland onderscheidt dan supporters van Oekraïne graag willen toegeven. Ja, ik vind de Oekraïense strijd tegen Russische overheersing legitiem. Maar aan vereenzelviging met de Oekraïense regering, staat en staatsleiding en de wijze waarop ze die strijd voert, doe ik niet mee. Die drone-aanval hoeven we helemaal niet te verdedigen of goed te praten.

Terug naar dat Russische gevaar. Ja, Rusland boekt intussen terreinwinst. Maar het gaat uiterst traag en kost ook aan Russische zijde enorme verliezen. Ik lees intussen ook berichten over kleine Oekraïense militairen tegenoffensieven waarmee dorpen weer van Russische in Oekraïense handen zouden zijn overgegaan.(5) Nee, Oekraïne is nog lang niet verslagen. De argumentatie van Trump richting Zelensky – kom Poetin nou maar tegemoet, anders loopt Rusland je land helemaal onder de voet – klopt dus niet zonder meer. Maar de redenering van Europa – als we nu niet onmiddellijk een enorm bewapeningsprogramma opzetten, houden we een agressief Rusland niet tegen – houdt ook niet zomaar stand. Zoals sinds 1946 te doen gebruikelijk mag het Russische Gevaar weer eens komen opdraven om bewapeningsuitgaven te legitimeren, geheel ongeacht de reële omvang van dat gevaar. Het idee dat Rusland er aan komt als we niet heel snel militariseren, is bangmakerij en onzin.

Is er dan geen gevaar vanuit Rusland? Jawel, maar dat werkt heel anders. Rusland stookt en intrigeert. Rusland sponsort fascisten in allerlei landen, van Roemenië via Duitsland tot ook Nederland. Rusland helpt fascisten, met retoriek maar ongetwijfeld ook met geld. En in landen die aan Rusland grenzen stookt Poetins maffia ook autoritaire oppositie op. Vrijheidslievende demonstranten in Georgië hebben gegronde reden om Rusland als bondgenoot van hun autoritair optredende regering te zien, en dus als heel concrete vijand.(6)

Het is echter belangrijk om hier bij te vermelden dat Rusland niet de oorsprong is van al die fascistische projecten. Het fascisme in Nederland, Roemenië, Frankrijk, Duitsland en noem maar op, is boven alles een extreem nationalistisch project in en vanuit die landen zelf. Rusland helpt die projecten, om haar rivalen en tegenstanders te ontwrichten. Rusland is echter niet de oorsprong van al die fascistenclubs. Fascisme bestrijden is dan ook geen kwestie van vooral een externe vijand tegenhouden. Fascisme bestrijden betekent vooral ook een nee tegen het ‘eigen’ nationalisme waarvan het fascisme een extreme vormgeving is. Daarom is het ook zo verkeerd om fascisten en hun meelopers weg te zetten als landverraders. Probleem met fascisten is nu juist hun extreme loyaliteit aan het vergoddelijkte ‘eigen land’ – een nationalistisch bouwwerk dat nu juist principieel verwerping verdient.

Intussen is Moskou wel een van de twee hoofdsteden van een internationale fascistische coalitie aan het worden. Maar tegen de activiteiten van die fascisten, ver weg en zeer dichtbij, zijn legioenen van soldaten, eskaders van tanks en enorme arsenalen aan raketten helemaal geen zinnig antwoord. Daartegen is vrijheidslievende en anti-autoritaire, antifascistische solidariteit nodig, dwars door grenzen heen en tegenover welke staatsmacht dan ook. Precies daaraan heeft de EU-heersende klasse echter net zo’n soort hekel als de heersers van Rusland en van de VS, al is de EU-retoriek en propaganda soms wat wellevender van klank.

En Oekraïne dan? Heeft dat geen steun nodig? Jazeker. Preciezer gezegd: mensen in Oekraïne voeren een rechtmatige strijd tegen invasie, bezetting, inlijving en gelijkschakeling. Die mensen verdienen steun, en jazeker: ook wapens. Nee, dat is niet automatisch militarisme. Het afsnijden van wapenhulp – vooralsnog tijdelijk, maar toch – door de VS is een militaire interventie, tegen Oekraïne en ten gunste van Rusland. Dat is verwerpelijk. Maar het opbouwen van een Europese militaire macht gaat dat niet compenseren, om de doodsimpele reden dat zoiets tijd vergt. Als het verhaal dat Oekraïne zonder directe steun in stort, klopt, dan heb je niets aan een lange-termijn-herbewapeningsplan. Dan heeft Oekraïne NU iets nodig, iets drastisch. De EU wekt nog niet de schijn op om zoiets te gaan leveren. De EU wil Oekraïne niet redden tot elke prijs. De EU wil de oorlog in Oekraïne misbruiken voor haar eigen militaire en politieke ambities.

Maar het verhaal van acuut dreigende Oekraïense ineenstorting klopt dus ook nog eens niet. Het is een voorwendsel dat zowel door pro- als door anti-Russische militaristen wordt gehanteerd, als excuus om ze meer macht, aanzien en inkomen te helpen verschaffen. En die beide kampen verdienen dus geen enkele steun. Geen collaboratie met het fascisme, geen capitulatie voor het militarisme. Als ik daarmee landverraad bedrijf, dan is me dat een eer en een genoegen.

Noten:

(1) ‘Miljardenplan voor Europa: herbewapen voor eigen veiligheid’, NOS, 4 maart 2025, https://nos.nl/collectie/13985/artikel/2558146-miljardenplan-voor-europa-herbewapenen-voor-eigen-veiligheid

(2) Peter Visser, ‘Motie Eerdmans (JA21) over ReArm Europe kan rekenen op Kamermeerderheid: “Zwemmen in fuik van gezamenlijke schuldenlast”’, WNL, 11 maart 2025, https://wnl.tv/2025/03/11/motie-eerdmans-ja21-over-rearm-europe-kan-rekenen-op-kamermeerderheid-rijke-landen-moeten-niet-betalen-voor-zwakkere-landen

(3) Priscilla Slomp, ‘VVD schaart zich als enige coalitiepartner achter Europese defensieplannen’, Nu.nl, 11 maart 2025, https://www.nu.nl/politiek/6348777/vvd-schaart-zich-als-enige-coalitiepartij-achter-europese-defensieplannen.html

(4) ‘Ukraine targets Moscow with “massive” drone attack’, Aljazeera, 11 maart 2025, https://www.aljazeera.com/gallery/2025/3/11/ukraine-targets-moscow-with-massive-drone-attack

(5) Alexei Kovalev, ‘Russia Is Only Winning In Trum’s Head’, Foreign Policy’, 10 maart 2025, https://foreignpolicy.com/2025/03/10/trump-putin-russia-war-ukraine-victory-peace-ceasefire/

(6) Zie Maia Barkaia, ‘Democracy in peril: Georgia’s Choice Amid Global Shifts in Power’, Commons, 13 januari 2025, https://commons.com.ua/en/georgias-choice-amid-global-shifts-power/ en ‘Resisting Local Authoritarianism and Multipolar Imperialisms in Georgia’, CrimethInc., 11 december 2024, https://nl.crimethinc.com/2024/12/11/resisting-local-authoritarianism-and-multipolar-imperialisms-in-georgia-a-deeper-look-into-the-protests

Peter Storm