6 januari 2021: ruzie tussen vrienden

zondag 10 januari 2021

Op zes januari 2021 bestormde een agressieve menigte het Capitool, het parlementsgebouw in Washington, D.C. Dit kwam neer op een gewelddadige, deels gewapende opstand. Doel was klaarblijkelijk om Trump hardhandig in het zadel te houden door het bekrachtigen van de verkiezingsoverwinning van Joe Biden te torpederen. Dit kwam neer op ene poging tot staatsgreep, niet tegen maar voor de zittende machthebber die daarmee van zieltogend president in openlijk dictator zijn omgevormd. De opstand is, na veel geharrewar, stevig neergeslagen. De Democratie Heeft Gewonnen, al scheelde het niet veel. Het is echter maar de vraag hoe opgelucht en blij we daarmee eigenlijk kunnen zijn.

Monty Python and the Unholy Fail

Eerst de gebeurtenissen zelf, die er af en toe uit zagen als een Monty Python-film.(1) Het begon met een grote demonstratie van wat, lichtelijk verhullend, Trump-aanhangers wordt genoemd. Trump zelf sprak de boze fans toe en vertelde ze om naar het Capitool te gaan. En hij stookte ze op om zich daar geducht te laten gelden. De taal was dubbelzinnig, maar onmiskenbaar. Dat ‘demonstranten’ het opvatten als een suggestie om naar het gebouw op te trekken, zich een weg naar de trappen en ingangen te forceren, het gebouw binnen te dringen en de aanwezige senatoren de stuipen op het lijf te jagen, was niet vreemd. Of Trump allemaal het heel strategisch doordacht heeft, betwijfel ik. Dat doet aan de strekking van zijn suggestieve, ophitsende woorden niets af. Hij wilde dit, misschien niet in de details maar wel in grote lijnen. Hij is verantwoordelijk voor de staatsgreep die zijn fans op 6 januari hebben geprobeerd te plegen.

Die fans hadden zich voorbereid, mentaal en materieel. Oproepen om het Capitool te bestormen gingen online van te voren rond. Veel van die oproepen hadden gewelddadige ondertonen. Men was voorbereid en had zich uitgedost. Veel aandacht trokken de bizarre uitdossingen, zoals die van Jacob Chansley met zijn bontmuts met bizonhoorns, al eerder ‘een bekende verschijning bij extreem-rechtse en QAnon manifestaties’.(2) Iets minder aandacht trok de man met het vaandel van de slavenhoudende staten in de Burgeroorlog van 1861-1865 en sindsdien een symbool van keihard racisme. Dat racisme manifesteerde zich aldus in het Amerikaanse parlementsgebouw, dat van iets softere versies van datzelfde racisme trouwens nooit gevrijwaard is geweest. Natuurlijk wist de NOS ook dit feit omfloerst en verhullend te brengen. ‘Andere bestormers dragen de controversiële confederale vlag van de zuidelijke staten. Die vlag wordt geassocieerd met slavernij en racisme.’(3) Binnenkort spreekt de NOS waarschijnlijk ook van een ‘controversiële’ hakenkruisvlag die ‘geassocieerd wordt met jodenvervolging en nazisme’. Alles om maar een schijn van onpartijdige evenwichtigheid hoog te houden tegenover fascistisch levensgevaar. Maar ik dwaal een beetje af.

Er was meer uitdossing en racistische symboliek. ‘Demonstranten’ hadden spullen mee. Sommige bestormers hadden molotov-cocktails bij zich, en vuurwapens ontbraken evenmin. Mensen waren duidelijk meer van plan dan een indringend gesprek met senatoren om toch vooral Bidens zege niet te erkennen. ‘Ik hoorde minstens drie verschillende relschoppers bij het Capitool zeggen dat ze hoopten om vice-president Mike Pence aan te treffen en hem te executeren door hem als verrader op te hangen aan een boom bij Capitol Hill’, zo vertelde Reuters-fotoredacteur Jim Bourg. Het artikel waar ik dit aantrof,(4) is voorzien van veelzeggende foto’s. Op een daarvan is een neergezette galg te zien. Heel ludiek bedoeld, vanzelfsprekend. Tractoren heb ik dan weer niet gezien, maar die zijn op trappen bij een parlementsgebouw ook minder handig.

Opportunisme van de macht

Wat was trouwens het ‘verraad’ waarvoor Pence opgeknoopt moest worden volgens de galgenbrigadiers? Hij had Trump duidelijk gemaakt dat zelfs hij Trump geen deugdelijke stembuszege kon bezorgen, dat zelfs hij de pretenties dat Bidens victorie op fraude was gebouwd, niet meer ondersteunde. Het tekent de verhoudingen die inmiddels waren ontstaan, en die tijdens en na de bestorming zich verder uitkristalliseerden.

Trumps fanatieke aanhang nam geen genoegen meer met louter juridische procedures en dergelijke. Ze gingen over tot grof geweld waar die procedures hun Opperste Leider niet van de begeerde overwinning wisten te verzekeren. Trump zelf moedigde ze aan. Dat werd uiteindelijk voor Pence en veel – maar zeker niet alle! – rechtse Republikeinen een breekpunt. Zij steunden wekenlang een juridisch en procedures aangeklede staatsgreep om Biden uit het het Witte Huis te houden. Een naakte machtsgreep via een bestorming, dat ging ze te ver. Daarmee liep immers het staatsbestel gevaar waar ook zij hun aanzienlijke macht en privileges aan ontleenden.

Zo zag je al tijdens de bestorming de ene na de andere Republikein afstand nemen van het geweld, Trump oproepen zijn aanhangers naar huis te sturen en een keurige machtsoverdracht bepleiten. Eindelijk trokken ze daarmee de stekker uit een slepende staatsgreep die ze tot enkele dagen voor de bestorming, en o soms nog langer, hadden getolereerd, gefaciliteerd of erger. Als Trump gedacht heeft dat lui als Pence, sennaatsfractieleider Mitch McConnel en Lindsey Graham hem ook in dit avontuur zouden blijven steunen, dan bleek dat een misrekening. Als genoemde medeplichtigen denken met hun uiterst late breuk met Trump ze alsnog fatsoenlijke lieden zijn geworden, vergissen ze zich ook. Trump steunen zolang er een kans leek op succes, en pas met hem breken toen het uit de hand liep: het is het principieel verpakte opportunisme van de macht. Het betreft hier ruzie, maar wel ruzie tussen langdurige vrienden

De staatsgreep mislukte. Een grote overmacht van agenten en Nationale Garde zette de bezetters het gebouw uit en veegde traag maar methodisch en met stevig geweld het gebied rond het Capitool leeg. Maar het duurde opvallend lang voor die overmacht begon. Het kostte de bestormers opvallend weinig moeite om dichtbij het Capitool te komen, en vervolgens er in. Politie bood soms stevig weerstand, maar was aanvankelijk met te weinig mensen om de linies te houden. Op minstens een plek was te zien dat politie min of meer de weg vrijmaakte voor de aanvallers. Er zijn beelden beschikbaar van politie die hard met indringers vecht, van agenten in burgers met getrokken pistool en dergelijke. Er is ook beeldmateriaal van politie en indringers die gezellig samen selfies maakten. Het hele politieoptreden was aanvankelijk halfslachtig en hier en daar rechtstreeks meegaand met de ‘demonstranten’.

Dubbele standaard?

Het contrast met hoe in juni Black Live Matters-demonstranten door het gewapende staatsgezag werden bejegend, was zeer opvallend. Gevestigde media konden er niet omheen. ‘Bestorming Capitool: “Zwarte Amerikanen hadden dit nooit konden doen”’, aldus de NOS.(5). ‘Dubbele standaard: “BLM-demonstranten zouden in Washington de klos zijn geweest”’, aldus Nu.nl.(6) Inderdaad: demonstranten die de straat op gingen wegens racistisch moordend politiegeweld, wegens de dood van George Floyd bijvoorbeeld, kwamen gesloten falanxen van Nationale Garde of politie tegen. BLM-actievoerders die ook maar in de buurt van het parlementsgebouw zijn gekomen, hadden flink gevaar gelopen om gewoon te worden neergeknald door politie. Het verschil is evident. Dat daar aandacht voor is, kan deels gezien worden als resultaat van precies de Black Live Matter-protesten die kritische aandacht voor racisme en politiegeweld sterk hebben bevorderd. Dat aanstaand president Biden nu zelf op deze dubbele standaard wees, maakte het gevestigde media wel heel moeilijk om er niet ook op te wijzen.

De vraag is wel of ‘dubbele standaard’ de juiste benadering is hier.(7) Die gaat alleen maar op als je van orde en gezag het soort objectieve onpartijdigheid verwacht dat je in deze orde en met dit gezag kunt vergeten. Wat verklaart het opvallend slappe en onvaste, aanvankelijk relatief vriendelijke, optreden van de politie tegen de putschistische menigte op 6 januari? Deels ongetwijfeld verkeerde inschattingen en geklungel, miscommunicatie tussen agenten en eenheden, dat soort werk. Deels ook de houding van verantwoordelijke functionarissen en van agenten ter plekke: de menigte die er aankomt is een bevriende menigte! Die zal toch geen kwaad in de zin hebben? Deels wellicht ook verdergaande ambities: wat als we Trump nu eens een discreet handje helpen?

Hoezo, een ‘bevriende menigte’? In de eerste plaats was de menigte vrijwel geheel wit. Een racistisch politieapparaat had daarmee bij voorbaat al een ‘reden’ tot gewelddadig optreden minder. Een van die ‘redenen’ is doorgaans immers precies dat politieracisme. De menigte bestond ook uit geestverwanten van heel veel agenten: de steun voor Trump door dik en dun is in Amerikaanse politiekorpsen al vanaf 2016 opvallend fors geweest. Onder de Trump-aanhangers bevonden zich trouwens volgens berichtgeving her en der ook politieagenten buiten dienst. Twee politiemensen uit Seattle zijn inmiddels op non-actief gesteld omdat ze er van verdacht zijn in hun vrije tijd aan de bestorming van het Capitool te hebben meegedaan.(8)

Linies van oproerpolitie stonden dus tegenover menigten vol mensen als zijzelf, ervaren als wat oververhit maar niet fundamenteel vijandelijk van streven. Die menigten deden echter iets waar agenten beroepshalve van gruwen: ze trotseerden politielinies en dranghekken, negeerden politieorders en gedroegen zich ‘wanordelijk’. Tegelijk riep die menigte ook begrip, waardering en sympathie op bij diezelfde agenten. Nogal wat van die agenten deelden ongetwijfeld de uiterst rechtse, racistische opvattingen van de Trumpisten deelden. En zelfs waar dat niet zo was: het waren toch ‘mensen zoals zij’, ‘bezorgde burgers’ waarvoor ‘begrip’ gepast was, nietwaar?

De confrontatie tussen menigte en politie was dus in zekere zin ook een ruzie tussen vrienden, net als de breuk tussen Trump en Pence. Omdat echter de menigtes wel erg ver gingen in hun ‘protest’, kon de politie uiteindelijk weinig anders dan toch maar stevig ingrijpen. Van harte ging dat vooral aanvankelijk niet. Maar omdat de politie de autoriteit zelf gewapenderhand belichaamt, moet ze die autoriteit uiteindelijk ook verdedigen tegen rechtse menigten. Hekken omver lopen is tot daar aan toe, senatoren bedreigen en in de stoel van de vicepresident plaatsnemen is in gezagsgetrouwe ogen heiligschennis, ongeacht wie de gezagsdrager van dienst ook is. Daarom ontruimde de politie dat Capitool ook. En dat ging een stuk grover en hardhandiger dan veel van de confrontaties bij de bestorming zelf. Hoe geestverwant de indringers in politieogen wellicht ook waren, het waren wel indringers, en de politie moet wel laten merken wie de baas is.

Het verschil met de politiehouding tegenover BLM is dan ook een politiek-inhoudelijk verschil. Voor een wit-suprematistischche politiemacht zijn menigten van zwarte en sympathiserende antiracistische mensen bij voorbaat de vijand. Zij bedreigden niet alleen de orde van dranghekken en politieverboden. Ze bedreigden de orde van witte overheersing zelf, en dat maakte ze voor de politie tot een totaal ander soort tegenstander dan die Trumpisten op de trappen van het Capitool. De verschillende houding legde geen ‘dubbele standaard’ bloot. Racisme was de standaard zelf, en die verklaart veel van dat verschil. Het is goed dat het verschil in optreden gesignaleerd wordt. Het is echter nodig om naar voren te halen dat het hier geen incidentele vergissing betreft maar een systeemprobleem: gewapende witte suprematie in betaalde staatsdienst tegenover gewapende witte suprematie op freelance basis. Wie dat gevecht op 6 januari ook gewonnen heeft, een overwinning voor antiracistische vrijheidsstrijd was het geenszins. Al moet je er niet aan denken dat de staatsgreep nog was geslaagd ook.

Er is over de gebeurtenissen van 6 januari 2021 uiteraard veel meer te zeggen. Er ligt de vraag wat dit nu voor Trump betekent. De aandrang om hem nu meteen af te zetten groeit. Natuurlijk moet de man ook weg. Ik vind dat de menigten die in november feestvierden toen zijn nederlaag vast kwam te staan, het zekere voor het onzekere hadden moeten nemen en hem meteen uit het Witte Huis hadden moeten verdrijven. Toen al was immers duidelijk dat Trum bereid was smerige spelletjes te spelen om aan de macht te blijven. Hoe smerig hebben we op 6 januari dus kunnen zien. Was hij toen effectief verdreven, dan hadden we de ellende van 6 januari niet gehad.

Dat verdrijven is echter niet gebeurd, en daarmee is de strijd tussen Trump en zijn fascisten enerzijds, en zijn politieke tegenstanders vooral het gevecht binnen de instituties gebleven dat het de afgelopen weken was. Dat het de afgelopen weken uiterst rechts is geweest die de strijd daar buiten trok en weer de straat op bracht met 6 januari als climax, en dat linkse en radicale stromingen daar bitter weinig tegenover hebben weten te stellen, is zorgwekkend. Maar dat verdient een analyse op zichzelf.

Noten:

1 Mike Davis sprak van ‘Monty Python with four dead bodies’. maar toen had ik mijn eigen toespeling al bedacht. Mooi artikel overigens: Mike Davis, ‘With the Capitol riots, the Trumpistas have become a de facto third party’, The Guardian, 8 januari 2021, https://www.theguardian.com/commentisfree/2021/jan/08/capitol-riot-republican-party

2 ‘Capitoolbestormer met bizonhoorns opgepakt en aangeklaagd’, NOS, 9 januari 2021, https://nos.nl/artikel/2363709-capitoolbestormer-met-bizonhoorns-opgepakt-en-aangeklaagd.html

3 ‘Wie zijn de bestormers van het Capitool?’, NOS, 7 januari 2021, https://nos.nl/nieuwsuur/collectie/13854/artikel/2363416-wie-zijn-de-bestormers-van-het-capitool

4 Julian Borger, ‘Insurrection Day: when white supremacist terror came to the US Capitol’, The Guardian, 9 januari 2021, https://www.theguardian.com/us-news/2021/jan/09/us-capitol-insurrection-white-supremacist-terror

5 ‘Bestorming Capitool: “Zwarte Amerikanen hadden dit nooit konden doen”’, 9 januari 2021 https://nos.nl/collectie/13854/artikel/2363610-bestorming-capitool-zwarte-amerikanen-hadden-dit-nooit-kunnen-doen

6 ‘Dubbele standaard: “BLM-demonstranten zouden in Washington de klos zijn geweest”’, Nu.nl, 8 januari 2021, https://www.nu.nl/verkiezingen-vs/6100929/dubbele-standaard-blm-demonstranten-zouden-in-washington-de-klos-zijn.html

7 Die vraag werd geopperd op Twitter, ik weet niet meer door wie. Maar wat volgt, heb ik dus niet puur zelf bedacht. Wat eigenlijk wel? 🙂

8 ‘Capitoolbestormer met bizonhoorns opgepakt en aangeklaagd’, NOS, 9 januari 2021, https://nos.nl/artikel/2363709-capitoolbestormer-met-bizonhoorns-opgepakt-en-aangeklaagd.html

Peter Storm