Britse verkiezingen: gevoel voor proporties, graag

vrijdag 13 december 2019

Eigenlijk heb ik geen tijd, maar toch even wat snelle opmerkingen over de Britse verkiezingen. Voor achtergronden zie elders, en wellicht na het weekend ook nog hier. In het weekend heb ik andere dingen te doen.

Ja, het is erg, de grote nederlaag voor Labour. Veel van wat wat rechts, racistisch en vropuwenhatend, reactionair, op macht en geld belust is, kortom wie Tory is qua klassenbelang en/of mentaliteit, is nu triomfantelijk blij, en met reden. Hun Boris heeft gewonnen. Het is een klap in het gezicht van wie op probeert te komen voor sociale rechtvaardigheid. Ook iemand als ik, die helemaal niet gelooft dat de stembus een geschikt wapen is in die strijd voor sociale rechtvaardigheid, ziet best dat een overwinning van rechts niet alleen een nederlaag van een linkse partij inhoudt, maar een nederlaag van alle mensen die de wereld een beetje bewoonbaarder willen maken voor ons allemaal, menselijke en niet menselijke dieren.

Het is erg – maar de wereld vergaat niet, althans: niet door deze stembusuitslag. Laten we om te beginnen eens ons gevoel voor verhoudingen bewaren of herstellen. Dat raakt in progressieve kring op dagen zoals deze nogal eens zoek. Voorbeeld: ‘De inwoners van het Verenigd Koninkrijk moeten zelf een manier vinden om te leven met wat ze blijkbaar hebben gewild.’ Aldus Han van der Horst op Joop.(1) De inwoners. Niet: de meeste inwoners (ook al onwaar, zoals we zullen zien). Nee: de inwoners, ‘ze’, allemaal, hebben deze uitkomst gewild. Je ziet dit hier en daar zelfs in enkelvoud geformuleerd: ‘de kiezer’ heeft Boris aan de overwinning geholpen, ‘de kiezer’ wil de ellende die hij in gang zet dus kennelijk zelf. Allemaal in enkelvoud. Wat een onzin. ‘De kiezer’ bestaat helemaal niet. En er is zelfs geen meerderheid van kiezers te vinden die Boris en zijn Tories heeft gesteund. De Tories werden de grootste partij, maar dat is niet hetzelfde.

Een paar cijfertjes.(1) Op de Tories van Boris heeft gestemd: 43,6 procent van degenen die zijn gaan stemmen. Daar volgt uit dat 56,4 procent niet op Boris’ Boevenbende heeft gestemd. Volgens mij zijn dat er nog altijd meer. Ja, daar zitten lui tussen die nog een stukje rechtser zijn dan de Conservatieven: die UKIP-lui met 2 procent, de DUP-reactionairen in Noord-Ierland met 0,8 procent, de Brexit-partij met 0,8 procent…. Maar er zitten naast de 32,3 procent Labour-stemmers ook 2,7 procent groene kiezers bij, en 3,9 procent kiezers voor de Schots-nationalistische SNP. Die partijen kiezen, for what it is worth, voor een linksige uitstraling en hun kiezers kunnen niet in het rechtse kamp worden ingedeeld. En hoewel de Liberal Democrats wel een rechtse partij zijn, zijn hun kiezers geen doorgewinterde Tories, net zo min als D66-kiezers dat zijn. Deze LibDems hebben flink verloren, maar kregen nog altijd 11,5 procent van de stemmen. Sinn Fein – Ierse republikeinen, nationalistisch maar op sociaal en cultureel gebied niet rechts – pikten 0,6 procengt mee, de Welsh nationalisten, ook sociaal geen reactionaren, 0,6 procent. Er is gewoon geen overtuigende meerderheid voor Tory-politiek uit deze uitslagen te halen.

En dan zijn er ook nog de 32,7 procent van de kiezers die niet zijn gegaan: de opkomst is iets gedaald vergeleken bij de vorige keer.(3) Daar zitten natuurlijk allerlei lui tussen. Waarschijnlijk ook mensen die geen kandidaat vonden wiens rechterarm voldoende omhoog gestrekt was om de lui te bevredigen die een Leider zoeken om achteraan te marcheren. Maar vast ook lieden als ik die de stembus uit principe mijden omdat ze er een valkuil in zien waarmee serieuze veranderingswil vooral zo onschadelijk mogelijk wordt gemaakt. Plus heel veel mensen die te weinig verschil zagen tussen de verschillende smaakjes uit het assortiment om er voor de kou te trotseren. Al deze mensen bestaan, en ze zijn dus niet achter Boris gaan staan.

De Tories van Boris kregen dus wel het grootste kiezersblok achter zich, en dat vertaalt zich vanwege het kiesstelsel in een grote parlementaire meerderheid. Maar het is onzin om te doen alsof de meerderheid van kiezers voor Boris heeft gestemd. Daarmee doen we allerlei mensen die op allerlei manieren een andere voorkeur naar voren probeerden te brengen, groot onrecht. En daarmee desoriënteren we vooral ook onszelf, door onze nederlaag veel groter te maken dan die feitelijk is.

De nederlaag die we te incasseren hebben is dus relatief. Maar ze is wel reëel. De Tories kunnen nu gaan regeren zonder zich aan parlementaire oppositie veel gelegen te hoeven laten liggen. De potentiële ellende die dat oplevert, is nauwelijks te overzien. Arbeidersrechten verder onder druk, milieubescherming uitgehold, sociale zekerhuid kaalgeslagen, racisme verder opgevoerd, zorg en onderwijs onderworpen aan voortdurende karigheid, ondanks een enkele beloofde fooi.

Maar ook hier zitten grenzen aan, die zichtbaar worden zodra we buiten parlement en Downing Street 10 gaan kijken. Herinneren we ons de triomfantelijke zege van president Macron in Frankrijk? Nog maar een paar jaar geleden? Een snoeiharde, autoritaire neoliberaal. Belastingvoordeel voor de rijken, hogere brandstofbelasting voor arme mensen, dat werk. Het antwoord heette vanaf november 2018 Gele Hesjes, en bestond uit blokkades van kruispunten en heftig straatprotest. De belastingmaatregel ging van tafel.

Deze herfst kwam er een asociaal, pensioenplan uit zijn koker, waarmee arbeiders langer moeten doorwerken om het pensioen te krijgen waar ze op dachten te kunnen rekenen, of een lager pensioen tegemoet kunnen zien. Het antwoord kwam al voordat de details van het plan bekend waren. Dat antwoord bestond uit aanhoudende proteststakingen die al een week lang het trein- en metroverkeer in Frankrijk flink ontregelen. Uitslag van deze confrontatie: onbeslist. Maar zowel Gele Hesjes als pensioenstakingen laten zien dat de stembus als het er op aankomt niet zomaar het laatste woord heeft.

Boris Johnson komt ze nog wel tegen: mensen die gisteren al dan niet op hem hebben gestemd, morgen merken dat hij hen berooft, en terug beginnen te vechten. Daar – en niet in een ‘betere campagne’ of een ‘betere Labour-leider’ – zitten kansen om de geleden schade te beperken en een fatsoenlijke tegenaanval op touw te helpen zetten.

Noten:

1. Han van der Horst, ‘De gevolgen van Johnsons zege’, Joop, 12 december 2019 (naderhand bijgewerkt aan de hand van uitslagen), https://joop.bnnvara.nl/opinies/de-gevolgen-van-johnsons-zege

2 ‘Bekijk hier de uitslagen van de Britse verkiezingen’, NOS, 12-12-2019, https://nos.nl/artikel/2314477-bekijk-hier-de-uitslagen-van-de-britse-verkiezingen.html gecheckt 134-12 2019, 12.50 uur; bijna maar niet helemaal alle uitslagen waren toen binnen. Het kan dus best nog een heel klein beetje anders blijken te zijn hier en daar, maar in grote lijnen is dit het beeld.

3 ‘Election results 2019: Analysis in maps and charts’, BBC, geen datum maar ik neem aan 12 en 13 december), https://www.bbc.com/news/election-2019-50770798

Peter Storm